Ημερομηνία δημοσίευσης 28.07.2001

1. Η Δημοκρατία είναι μία, το νόημά της τουλάχιστον, αν και αυτό δεν είναι απολύτως βέβαιο. Βέβαιο είναι όμως, ότι στο διάβα του χρόνου οι μορφές οργάνωσής της διαφοροποιούνται. Γνωρίσαμε την άμεση δημοκρατία, την αντιπροσωπευτική δημοκρατία προσώπων, την αντιπροσωπευτική δημοκρατία κομμάτων, την αντιπροσωπευτική δημοκρατία με ενδιάμεσους φορείς επαγγελματικών συμφερόντων. Με τις διαδοχικές αυτές μορφές οργάνωσης ανανεώνονται οι τρόποι κατανομής της εξουσίας και ο τρόπος νομιμοποίησης των πολιτικών αποφάσεων και γενικότερα προσαρμόζεται ο τρόπος μεταφοράς και άσκησης εξουσίας. 

Τελευταία, αρχίζουμε να βιώνουμε χωρίς να μπορούμε ακόμη να το εκφράσουμε με κάποια σαφήνεια την αντιπροσωπευτική δημοκρατία των ΜΕDIA και της επικοινωνίας νέου τύπου που η σύγχρονη τεχνολογία διευκολύνει. Τι ποιο αυτονόητο να ξανατίθεται το πρόβλημα της διαμόρφωσης μιας νέας μορφής δημοκρατίας, προσαρμοσμένης στις νέες μορφές οργάνωσης του πολιτικού βίου; Ο λόγος είναι για την ηλεκτρονική δημοκρατία. 
Οι νέες τεχνολογίες που θεωρούνται ως ένα από τα αίτια της κρίσης που διέρχεται το πολιτικό σύστημα ανά τον κόσμο, μπορούν να αποτελέσουν, όπως πιστεύουν πολλοί, και μέσο λύσης της κρίσης αυτής, με το να γίνουν το όχημα για μια ευρύτερη λαϊκή νομιμοποίηση των πολιτικών αποφάσεων και για μια βελτίωση της αξιοπιστίας του αντιπροσωπευτικού συστήματος. Η κρίση σύμφωνα με την άποψη πολλών οικονομικών αναλυτών, δεν είναι κρίση της πολιτικής αλλά ενός συγκεκριμένου τύπου αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας.
Και να μην δεχθεί κανείς ως απόλυτα σωστή αυτήν την άποψη, δεν μπορεί να ξεπεράσει εύκολα ορισμένες αλήθειες που περιέχει. Τα μέσα περιοδικής διάδοσης πληροφοριών είναι άμεσα συνδεδεμένα με την ιστορία της δημοκρατίας και η διάδοση του ημερήσιου τύπου με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία. Η κυριαρχία λοιπόν του internet και των νέων μορφών επικοινωνίας θέλουμε δε θέλουμε ασκεί επίδραση στο πολιτικό μας σύστημα. Νέες δυνατότητες προσφέρονται, νέες προσδοκίες αναφαίνονται στον ορίζοντα αλλά και βέβαια νέοι κίνδυνοι εκκολάπτονται.
2.Οι δυνατότητες τεχνικής βελτίωσης της μεταφοράς της γνώμης των πολιτών μέσα από δημοσκοπήσεις δημιουργεί ένα τελείως νέο σκηνικό με μηδαμινό κόστος, αφού δεν απαιτεί ούτε μετακίνηση του πολίτη ούτε απώλεια χρόνου, και με την ευχέρεια να εκφράζεται κάποιος ανώνυμα. O εν πολλοίς κατά το παρελθόν αποκλεισμένος μέσος πολίτης, μετατρέπεται σε θεσμικό μέσο πολιτικής επιρροής. Και κάτι ακόμη, η δυνατότητα ηλεκτρονικού δημοψηφίσματος με πρωτοβουλία οποιουδήποτε, πολλαπλασιάζει την ευχέρεια για προώθηση πολιτικών αποφάσεων από τη βάση, ενώ μέχρι σήμερα αυτό αποτελούσε προνομιακή ευχέρεια των διοικούντων. 
Αν λάβουμε υπόψιν, ότι η συμμετοχική δημοκρατία στηρίζεται σε μηχανισμό διαβουλεύσεων, η μετατροπή των παραδοσιακών διαβουλεύσεων σε ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις μεταξύ κυβερνώντων και πολιτών , μεταξύ κομμάτων και μελών τους μεταξύ λοιπών οργανώσεων και μελών τους, ανοίγει νέες προοπτικές στην επικαιροποίηση θεμάτων που ενδιαφέρουν τα άτομα ως παραγωγούς, ως καταναλωτές, ως χρήστες, ως πολίτες, ως δημότες, ως μέλη οργανώσεων. Το παράδειγμα του δήμου της Μπολώνιας που προέβη σε ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις προκειμένου ν΄αρχίσει ένα μεγάλο έργο είναι χαρακτηριστικό.
Σε μια ποιο προχωρημένη μορφή αξιοποίησης της τεχνολογίας για την οργάνωση της δημοκρατίας, έχουμε την ηλεκτρονική ψηφοφορία εξ΄αποστάσεως , την Cybervote μια μέθοδος που την θεωρούν ως έκφραση στιγμιαίας δημοκρατίας, που μας θυμίζει και το στιγμιαίο μας καφέ. Αναφέρεται το παράδειγμα επιλογής υποψηφίων ενός κόμματος, το 1992 στο Καναδά, με ηλεκτρονικό τρόπο, έτσι που δεν χρειάστηκε μετακίνηση κανενός από τα μέλη. Χωρίς βέβαια να ισχυρίζεται κανένας ότι θα καταργηθούν τα συνέδρια των κομμάτων και οι γενικές συνελεύσεις των σωματείων με τη συγκέντρωση των μελών σε συγκεκριμένο τόπο και χρόνο, ο ορίζοντας για τα τηλεσυνέδρεια και τις τηλεσυνελεύσεις είναι ανοιχτός. Δύσκολα μπορεί να αρνηθεί κανείς ότι όλα αυτά δεν διευκολύνουν την άμεση και διαρκή συμμετοχή του πολίτη χωρίς χρονοβόρες διαδικασίες. 
Ένας νέος τύπος ενεργού πολίτη αρχίζει να διαμορφώνεται. Αυτός έχει απεριόριστες δυνατότητες να δέχεται και να αποστέλλει μηνύματα, να πολλαπλασιάζει τις δυνατότητες συμμετοχής του στη λήψη αποφάσεων ή τις δυνατότητες επιρροής του , να εξέρχεται από την απομόνωση που τον οδηγεί το παραδοσιακό σύστημα αποφάσεων, να ασκεί διαρκεί έλεγχο. Αρκεί να σκεφτεί κανείς τα μηνύματα που μπορεί να πάρει ένας υπουργός σε σχέση με μια απόφαση που έχει λάβει για να κατανοήσουμε τι σημαίνει η νέα διάσταση ελέγχου της εξουσίας εκ μέρους των πολιτών. Ακόμη πρέπει να επισημάνουμε ότι για τις πολιτικές μειονότητες, με την έννοια των πολιτικών ομάδων που στο παραδοσιακό σύστημα δημοκρατίας δεν έβρισκαν εύκολα διέξοδο έκφρασης, όπως και για τις αποκλίνουσες μειοψηφούσες γνώμες σε ένα ευρύτερο πολιτικό σχηματισμό προσφέρεται μία διέξοδος από την απομόνωση μέσω της χρήσης των ιστοσελίδων και των πολλαπλών δυνατοτήτων ανοιχτού διαλόγου. 
Μεγάλες προσδοκίες επενδύονται και στις προοπτικές για νέους τύπους ψηφοφοριών. Mε την παραδοσιακή ψήφο προσδιορίζαμε όπως σωστά λέχθηκε ποιος θα μας εκπροσωπήσει. Με τις νέες δυνατότητες ηλεκτρονικής ψήφου μπορούμε να καθορίζουμε σε ποιο βαθμό μας εκπροσωπεί ο εκλεγόμενος, ποιες επιφυλάξεις μας για ορισμένες απ΄τις θέσεις του και ποιες οι προτεραιότητες σε σχέση με τις επιλογές του. Αυτά όλα καταλήγουν στο να προσδίδεται μια ποιοτική διάσταση στην ψήφο και μας οδηγούν σ΄ ένα διαφορετικό τρόπο λειτουργίας του κανόνα της πλειοψηφίας.
3.Οι παραπάνω ανατροπές στην επικοινωνία μέσω των νέων τεχνολογιών για να συμβάλλουν θετικά στην ανανέωση των δημοκρατικών πολιτευμάτων προϋποθέτουν μια διαρκή καταπολέμηση του ψηφιακού αναλφαβητισμού ο οποίος αποτελεί και έναν από τους μεγαλύτερους κινδύνους σύγχρονου αποκλεισμού και υπολειτουργίας της δημοκρατίας.
Όλες εξελίξεις που σκιαγραφήσαμε θέτουν υπό αναθεώρηση το παραδοσιακό αντιπροσωπευτικό σύστημα, και πολλοί διερωτώνται μήπως ξανανοίγει ο δρόμος για άμεση δημοκρατία ή για κάποιες μορφές άμεσης δημοκρατίας και για επανεργοποίηση έτσι της έννοιας της αγοράς, κατά την πολιτική της σημασία που είχε στην Αθηναϊκή δημοκρατία. Ποιος μπορούσε να φαντασθεί ότι το μοντέλο της δημοκρατίας της πόλης διεκδικεί την επανεμφάνισή του στα μεγάλα εθνικά και υπερεθνικά σύνολα; Οι νέες δυνατότητες οργάνωσης δημοκρατικού διαλόγου και συμμετοχής σε παγκόσμιο επίπεδο μέσα από τις ιστοσελίδες δημιουργούν τη μεγάλη ελπίδα για σοβαρή πολιτική απάντηση της βάσης στην παγκοσμιοποίηση της οικονομίας. Η παγκόσμια διακυβέρνηση , η παγκόσμια δημοκρατική νομιμότητα, θέματα ανοιχτά στο νέο παγκοσμιοποιημένο περιβάλλον, περνούν μέσα από τις νέες τεχνολογίες, όπως δείχνει και η οργάνωση των συγκεκριμένων διαμαρτυριών στο Σιάτλ, στη Νίκαια, στο Γκέτεμποργκ και αυτές τις ημέρες στη Γένοβα.
Η ηλεκτρονική οργάνωση του δημόσιου βίου μας επιβάλλει να ξαναδούμε όλη τη δημοκρατική διαδικασία από την αρχή. Αργά ή γρήγορα τα Συντάγματά μας θα πρέπει να ξαναγραφούν για να εξασφαλίσουν νέες ισορροπίες στις παράλληλες εξουσίες που αναδεικνύονται στην εποχή της ηλεκτρονικής δημοκρατίας. Για ένα περισσότερο λόγο, οι προβληματισμοί αυτοί ασκούν μεγάλη επιρροή για τη δημοκρατική οργάνωση της Ευρωπαϊκής Ένωσης , που βρίσκεται σε πρωτόλειο στάδιο. Η απώλεια της εθνικής κυριαρχίας μπορεί να αντισταθμισθεί, όπως σωστά επισημαίνεται, από τα κέρδη νέων τρόπων συμμετοχής στο ευρωπαϊκό γίγνεσθαι. Η νέα δημοκρατική Ευρώπη θα συνδέσει το όνομά της με την έναρξη της εποχής της ηλεκτρονικής δημοκρατίας.