Αρθρο του Ευρωβουλευτή του ΠΑΣΟΚ καθηγητή Ιωάννη Δ Κουκιάδη για την εφημερίδα "Βήμα ".
Πέμπτη, 19.04.2001
Τίτλος άρθρου:"Η ώρα της αλήθειας για το ασφαλιστικό"
Η ημέρα για το άνοιγμα του δημόσιου διαλόγου για το ασφαλιστικό είναι κοντά μας. Αυτή η ημέρα αποτελεί την πιο κρίσιμη στιγμή για το μέλλον του ασφαλιστικού μας συστήματος και ένα σημαντικό τεστ για την αξιοπιστία του πολιτικού μας συστήματος. Όλοι καλούνται να δείξουν πώς αντιλαμβάνονται τις ευθύνες τους για τα μεγάλα κοινωνικά προβλήματα αποστασιοποιημένοι από μισόλογα και εγκαταλείποντας τον απλό καταγγελτικό λόγο. Ίσως κανένα άλλο θέμα δεν αγγίζει τις κοινωνικές ευαισθησίες, αν εξαιρέσει κανείς τα θέματα εθνικής ανεξαρτησίας, όσο το ασφαλιστικό, και κανένα άλλο δεν συνδέεται περισσότερο με την ισόρροπη λειτουργία του κοινωνικού μας προτύπου. Από τους τρεις κύριους τομείς που το υλοποιούν, η προστασία της εργασίας, ο δημόσιος χαρακτήρας ορισμένων υπηρεσιών κοινής ωφέλειας και η κάλυψη από τους κοινωνικούς κινδύνους, ο τρίτος αποτελεί τον σκληρό του πυρήνα. Ο λόγος είναι προφανής. Αυτός μας καλύπτει από τις ανασφάλειες σε περιόδους της ζωής μας κατά τις οποίες δεν υπάρχουν εναλλακτικές λύσεις. Για τον απόμαχο και τον ασθενή, η κοινωνική ασφάλιση είναι η μόνη ορατή ελπίδα.
Οι πολιτικές ευθύνες είναι μεγάλες για όλους, κυρίως όμως για την κυβέρνηση. Πρώτον, γιατί έχει το μονοπώλιο των τελικών αποφάσεων και δεύτερον γιατί ως σοσιαλιστική κυβέρνηση φέρει το βάρος της κληρονομιάς του κοινωνικού κράτους, που ο ευρωπαϊκός σοσιαλισμός επεξεργάστηκε και έφερε σε πέρας, και των κοινωνικών αγώνων που τον συνέδραμαν. Φέρει από την ιστορική της καταβολή αυξημένες ευθύνες για τη διαφύλαξή του και φέρει ευθύνες απέναντι στις νέες γενεές για τη συνέχεια της σοσιαλιστικής παράδοσης και τη διατήρηση ενός σοβαρού αντιλόγου απέναντι στις δυνάμεις της αγοράς.
Ο μοναδικός λόγος που θα νομιμοποιούσε την κυβέρνηση για την προώθηση της μεταρρύθμισης του ασφαλιστικού συστήματος είναι η διασφάλιση από τους κινδύνους συρρίκνωσής του και από εκείνους τους λόγους που υπονομεύουν τη βιωσιμότητα του. Θα μπορούσε να προσθέσει κανείς κοντά σε αυτή την αμυντική πολιτική, που δικαιολογεί την λήψη μέτρων, και μια επιθετική πολιτική για την βελτίωση της ποιότητας των υπηρεσιών και την κάλυψη νέων αναγκών όπως οι αυξημένες φροντίδες για τους γέρους και τα σύγχρονα προβλήματα των μoνογονικών οικογενειών. Μια τέτοια πολιτική είναι αναγκαία προκειμένου ανάμεσα στα άλλα να μειωθούν οι πιέσεις του νεοφιλελευθερισμού που προβάλλει τη ρωμαλεότητα των συστημάτων ιδιωτικής ασφάλισης.
Αν αυτά είναι στις προθέσεις της κυβέρνησης, και καθώς φαίνεται από τις μέχρι σήμερα έστω διάσπαρτες δηλώσεις αυτές πρέπει να είναι, τότε αντί ο διάλογος να προωθείται με πιέσεις από την κυβέρνηση θα έπρεπε να επιζητείται από τους συλλογικούς εκπρόσωπους των συμφερόντων των ασφαλισμένων. Να είναι αυτοί που να πιέζουν με τις διεκδικήσεις τους για τη μεταρρύθμιση του ασφαλιστικού συστήματος. Αυτοί θα έπρεπε να αναλάβουν τις ευθύνες να προτάσσουν τη θωράκιση του ασφαλιστικού συστήματος από τους νέους κινδύνους και να αναδείξουν την σύγχρονη δυναμική του.
Ποιοι είναι αυτοί οι κίνδυνοι; Είναι υπαρκτοί ή προσχηματικοί; Δεν είναι λίγοι εκείνοι που πιστεύουν ότι όλα αυτά περί κινδύνου χρεοκοπίας είναι αναλώσιμα πράγματα ή προέρχονται από αστήρικτες φοβίες ή συνιστούν προσχήματα για την περιθωριοποίηση ενός μεγάλου κοινωνικού κεκτημένου που αποτελεί μόνιμο στόχο των δυνάμεων της αγοράς. Από τις μέχρι στιγμής θέσεις της ΓΣΕΕ φαίνεται ότι η συνδικαλιστική ηγεσία συμμερίζεται την ύπαρξη ασφαλιστικού προβλήματος. Αυτή είναι και η κρατούσα αντίληψη και όλων σχεδόν των αριστερών πολιτικών δυνάμεων. Πάντως στην Σύνοδο της Στοκχόλμης δεν πάρθηκε καμία σημαντική απόφαση αλλά αποφασίστηκε να παρουσιαστούν στην προσεχή Σύνοδο κορυφής του Γκέντεμποργκ τον Ιούνιο τα αποτελέσματα της μελέτης της Επιτροπής Κοινωνικής Προστασίας για τη βιωσιμότητα των συνταξιοδοτικών συστημάτων. Η τελική δε έκθεση για την ποιότητα και βιωσιμότητα τους θα παρουσιαστεί στο εαρινό Συμβούλιο του 2002. Αυτό φαίνεται να δίνει μια άνεση χρόνου στο διάλογο.
Αν έχουν έτσι τα πράγματα, ακολουθεί το δεύτερο ερώτημα που πρέπει να απαντηθεί και που αναφέρεται στις δυνατές λύσεις. Πρέπει να καταγραφούν όλες, είτε είναι φιλελεύθερης έμπνευσης είτε εντάσσονται στην σοσιαλιστική παράδοση. Μέχρι εδώ οι εντάσεις φαίνονται περιττές και για αυτό ίσως η φάση αυτή του διαλόγου πρέπει να διαχωριστεί από τον κυρίως διάλογο που θα συγκεντρωθεί στη συζήτηση των πιθανών λύσεων και ενδεχομένως στη συμφωνία των επιλογών. Ένας τέτοιος προδιάλογος είναι χρήσιμος για όλους και αποτελεί στοιχειώδη όρο για να ξεκαθαρίσει το τοπίο που δυστυχώς εξακολουθεί να είναι θολό. Σε αυτή τη φάση έχουν κυρίως σημασία οι μελέτες και οι τεχνοκρατικές αναλύσεις για την τεκμηρίωση εναλλακτικών λύσεων. Για αυτό και απαιτείται αποστασιοποίηση από αυτές ως προς τις προτάσεις που περιέχουν γιατί αυτές ανήκουν στο χώρο της πολιτικής ευθύνης.
Η φάση του κυρίως διαλόγου που θα ακολουθήσει θα περιέχει ανεβασμένους βαθμούς έντασης, γιατί αναπόφευκτα θα διαφοροποιηθούν οι προσεγγίσεις, θα αποσαφηνιστούν οι ιδεολογικοί προσανατολισμοί και θα καθοριστούν οι συγκεκριμένοι στόχοι. Στη δεύτερη αυτή φάση δεν μπορεί ο καθένας να λεει μόνο τα ευχάριστα γιατί θα είναι υποχρεωμένος να προτάξει ολοκληρωμένες θέσεις αν θέλει να αποτελέσει αξιόπιστο μέλος της πολιτικής αντιπαράθεσης. Δεν θα είναι δυνατό στην αξιωματική αντιπολίτευση να περιορίζεται στο να υπερασπίζεται απλώς την μη αύξηση των ορίων συνταξιοδότησης γιατί όλοι γνωρίζουν ότι το πρόβλημα δεν είναι αυτό, αλλά οι σχέσεις ενεργού και μη ενεργού πληθυσμού που είναι πιο σύνθετο πρόβλημα από την απλή αύξηση του ορίου ηλικίας, που άλλωστε μπορεί να μην είναι και υποχρεωτική. Και πάντως, εξ' όσων γνωρίζω δεν έθεσε η κυβέρνηση το πρόβλημα με τους όρους αυτούς.
Για τη βιωσιμότητα του ασφαλιστικού συστήματος υπάρχουν και άλλες δυνατές λύσεις που όλες είναι συζητήσιμες, όπως οι σχέσεις αγοραστικής δύναμης νέων γενεών και συνταξιούχων που συνδέεται με την αύξηση εισφορών και το ποσοστό μεταφοράς του εισοδήματος, η ενδεχόμενη ενίσχυση κεφαλοποιητικών συστημάτων, που έχει γηγενείς κινδύνους, η πολιτική για την αύξηση της γεννητικότητας, που σημαίνει αύξηση των βαρών για τις νεότερες γενιές, η αυξημένη κρατική χρηματοδότηση, που έχει το εμπόδιο της ανάγκης διατήρησης της δημοσιονομικής πειθαρχίας ή της μείωσης των φόρων ως μέσου αύξησης της απασχόλησης. Με λίγα λόγια κάθε λύση έχει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα και η τελική επιλογή θα πρέπει να ενταχθεί στον ευρύτερο πολιτικό σχεδιασμό κάθε κόμματος. Σε όλα αυτά θα πρέπει να προστεθεί και η αποσαφήνιση των κρίσιμων χρονικών περιόδων κατά τις οποίες αναμένεται να αυξηθούν σημαντικά οι πιέσεις στα συνταξιοδοτικά συστήματα και συστήματα μέριμνας. 2010; 20120;
Εξάλλου, η μονοδιάστατη αναφορά στο ασφαλιστικό δημιουργεί παρανοήσεις γιατί δεν υπάρχει το ασφαλιστικό ως αυτοτελές πρόβλημα αλλά ως μέρος του προβλήματος της απασχόλησης. Συνεπώς, οι λύσεις για το ασφαλιστικό δεν μπορεί να είναι αποκομμένες από την πολιτική απασχόλησης. Και ακόμη, δεδομένου ότι το ασφαλιστικό σύστημα συνιστά κατεξοχήν έκφραση της κοινωνικής αλληλεγγύης ανάμεσα σε έχοντες και μη έχοντες και ανάμεσα στις νεότερες και παλαιότερες γενεές αυτό αποτελεί μια λαμπρή ευκαιρία για να ξεκαθαρίσει το πώς αντιλαμβανόμαστε την αλληλεγγύη, ως διανομή πλούτου ή ως διανομή φτώχειας; Αν όπως πιστεύω είναι το πρώτο θα πρέπει να συνδεθεί με την όλη πολιτική παραγωγής πλούτου, τον αυτόχθονα και τον εισαγόμενο, που σε μια ανοιχτή αγορά προϋποθέτει την διατήρηση των όρων ανταγωνιστικότητας της οικονομίας. Αν το σουηδικό κοινωνικό μοντέλο εξακολουθεί να είναι υγιές, παρά τις πιέσεις της αγοράς, είναι γιατί μπόρεσε να συνδυάσει όλα τα παραπάνω. Ένα μοντέλο δεν εξάγεται εύκολα από τη μια χώρα στην άλλη. Εξάγεται όμως η σύλληψη της φιλοσοφία της αποτελεσματικότητας του. Εναπόκειται σε εμάς να βρούμε τους δικούς μας αποτελεσματικούς συνδυασμούς
