Εισήγηση  του Ευρωβουλευτή  του ΠΑΣΟΚ καθηγητή Ιωάννη Δ. Κουκιάδη με την ευκαιρία διοργάνωσης ημερίδας της Εταιρίας Νομικών Βορείου Ελλάδος με θέμα την ευρωπαϊκή νομική σύγκλιση

Τίτλος εισήγησης του προεδρεύοντος της ημερίδας Ι. Δ. Κουκιάδη "Ο ευρωπαϊκός νομικός χώρος, σε αναζήτηση του ενιαίου νομικού χώρου"       

                                                     Θεσσαλονίκη 30 Nοεμβρίου 2001

                       "Σε αναζήτηση ενιαίου Νομικού Χώρου" 
1.Η θέσπιση ενός Ευρωπαϊκού Νομικού Χώρου δεν αποτελεί μόνο επιδίωξη ορισμένων κλειστού κύκλου ειδικών ή επαγγελματιών αλλά είναι κατεξοχήν πολιτικό αίτημα των Ευρωπαίων πολιτών συνδεόμενο με τις φοβίες και ανασφάλειες για βασικά αγαθά όπως είναι η ελευθερία , η ασφάλεια , η απονομή δικαιοσύνης που στο νέο Διευρυμένο Χώρο χωρίς σύνορα των 300 και αύριο 500 εκατομμυρίων πολιτών βρίσκονται μπροστά σε κινδύνους ανατροπής. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι στη συνθήκη του Άμστερνταμ η διαμόρφωση ενός χώρου ελευθερίας, ασφάλειας, δικαιοσύνης θεωρείται μια από τις σημαντικότερες καινοτομίες στην πορεία ολοκλήρωσης της Ευρώπης. 
Συγκεκριμένα το άρθρο 2 ορίζει ως στόχο "να διατηρήσει και να αναπτύξει την Ένωση ως χώρο ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης". Παράλληλα, όμως, το στόχο αυτό τον εννοεί ως μέσο για να εξασφαλίζεται η ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, ενώ εκ τρίτου συνδέει την όλη επιδίωξη με τη λήψη κατάλληλων μέτρων όσον αφορά τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα, το άσυλο, τη μετανάστευση, την πρόληψη και την καταστολή της εγκληματικότητας.
Έτσι, πολλά ερωτήματα θέτει η καινοτόμος αυτή έννοια. Τέτοια ερωτήματα που εύλογα μπορούν να τεθούν είναι το πώς προήλθε η ιδέα της διαμόρφωσης ενός τέτοιου χώρου, πώς εξελίχθηκε, ποιες οι προοπτικές υλοποίησης του στόχου αυτού και τι ακριβώς σημαίνει από πολιτική και νομική άποψη.
Η πρωτόλεια ιδέα είναι η ανάγκη δικαστικής συνεργασίας τόσο στον αστικό όσο και στον ποινικό τομέα. Ήδη από το 1957 στο άρθρο 220 της Σύμβασης της Ρώμης προβλεπόταν η δυνατότητα για τα κράτη μέλη να ενεργούν στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Κοινότητας για να απλοποιούν τις διατυπώσεις στις οποίες υποβάλλονται η αναγνώριση και εκτέλεση των δικαστικών αποφάσεων. Η μέθοδος ήταν η διακυβερνητική και το μέσο οι διεθνείς συμβάσεις. Οι συνθήκες των Βρυξελλών του 1968 και Λουγκάνο του 1988 για τη δικαστική αρμοδιότητα για την εκτέλεση των αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές αποφάσεις αποτελούν υλοποίηση του στόχου της δικαστικής συνεργασίας σε αστικές υποθέσεις. Το ίδιο ισχύει για τις μετέπειτα συμβάσεις του 1995 για τις διαδικασίες αφερεγγυότητας και της Σύμβασης της Ρώμης που πάει ένα βήμα μπροστά τη δικαστική συνεργασία προς την κατεύθυνση του ουσιαστικού δικαίου, αφού αυτή καθορίζει το εφαρμοστέο δίκαιο στις συμβατικές υποχρεώσεις. Ακολούθησε η Σύμβαση των Βρυξελλών ΙΙ του 1998 για την αρμοδιότητα αναγνώρισης και εκτέλεσης αποφάσεων σε οικογενειακές υποθέσεις που το σχέδιο της επεξεργάστηκε το Συμβούλιο.
Αντίστοιχες εξελίξεις είχαμε και για τη δικαστική συνεργασία στις ποινικές υποθέσεις. Έχουμε τις πρώτες συμβάσεις του Συμβουλίου της Ευρώπης του 1957 για την έκδοση και του 1999 για τη συνδρομή στις ποινικές υποθέσεις. 
2.Μια πρώτη μετεξέλιξη στις αντιλήψεις για έναν ενιαίο δικαστικό χώρο, χωρίς άμεσα πρακτικά αποτελέσματα, καταγράφονται στην Ενιαία Ευρωπαϊκή Πράξη του 1987 που εισάγει την έννοια’’ του ευρωπαϊκού νομικού χώρου ‘’ως αναγκαίο συμπλήρωμα μιας ευρωπαϊκής κοινότητας χωρίς σύνορα. Στη συνέχεια, η Συνθήκη του Μάαστριχτ εισάγει στον έκτο τίτλο ’’τη δικαστική συνεργασία στο αστικό και ποινικό τομέα’’ ως θέμα κοινού ενδιαφέροντος των κρατών μελών. Και πάλι, όμως, ως υλοποίηση αυτού του στόχου παραμένει η διεθνής σύμβαση. Έτσι, συνάπτονται οι συμβάσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης του 1995 που αναφέρεται στην απλοποίηση της διαδικασίας έκδοσης, του 1996, που συμπληρώνει τη σύμβαση του 1957 για την έκδοση και του 1977 για την καταστολή της τρομοκρατίας διευρύνοντας το πεδίο εφαρμογής της διαδικασίας έκδοσης. 
Η μέθοδος των διεθνών συμβάσεων χρησιμοποιήθηκε και για τα θέματα απάτης και διαφθοράς των οργάνων της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως η σύμβαση του 1995 για την προστασία των οικονομικών συμφερόντων των Ευρωπαϊκών Κοινοτήτων και του 1997 για την καταπολέμηση της διαφθοράς των οργάνων της Ε.Ε. 
Ακόμη χρησιμοποιήθηκε η μέθοδος των συστάσεων με το πρόγραμμα που υιοθετήθηκε το 1997 από το Συμβούλιο για την καταπολέμηση του οργανωμένου εγκλήματος που αποσκοπούσε να προωθήσει τη συνεργασία στην πράξη και ενδεχομένως να βοηθήσει την προσέγγιση των εθνικών νομοθεσιών. 
3.Με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ, καθιερώνεται κατά πρώτο λόγο η πολύ ευρύτερη έννοια του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης. Κατά δεύτερο λόγο, διατηρείται η δικαστική συνεργασία στον τρίτο πυλώνα και καθορίζεται ως βασικός σκοπός η καταπολέμηση της εγκληματικότητας. Ενώ η δικαστική συνεργασία για τις αστικές υποθέσεις συνδέεται με την ελεύθερη κυκλοφορία των προσώπων, εντασσόμενη έτσι στον πρώτο πυλώνα.
Αυτός ο διαχωρισμός ανάμεσα σε πρώτο και τρίτο πυλώνα δεν είναι χωρίς πρακτική σημασία. Το πέρασμα ορισμένων θεμάτων από τον τρίτο στον πρώτο πυλώνα είναι ουσιαστικής σημασίας. Η ουσιαστική διαφορά μεταξύ των δύο πυλώνων της Ε.Ε εντοπίζεται τόσο στη διαδικασία λήψης απόφασης όσο και στο παραγόμενο αποτέλεσμα της διαδικασίας αυτής. Έτσι, για τα θέματα του πρώτου πυλώνα η προβλεπόμενη διαδικασία είναι η κλασσική κοινοτική διαδικασία, η οποία στην ουσία εμπλέκει τα δύο νομοθετικά όργανα της Ένωσης (Συμβούλιο και ΕΚ) είτε ισότιμα (συναπόφαση) είτε όχι (διαβούλευση, συνεργασία). Σε μια τέτοια περίπτωση το αποτέλεσμα της διαδικασίας λήψης αποφάσεων εκφράζεται μέσα από νομοθετικές πράξεις που παράγουν άμεσο αποτέλεσμα. 
Η διαδικασία που προβλέπεται για τα θέματα του τρίτου πυλώνα είναι μια ειδική μoρφή διακυβερvητικής συvεργασίας μέσω της δράσης υπερεθvικώv θεσμικώv oργάvωv. Εδώ εμπλέκονται οργανισμοί, όπως για παράδειγμα η Ευρωπόλ, η οποίοι παίζουν σημαντικό ρόλο στην δημιουργία ενός κέντρου συντονισμού για την επίτευξη των κοινών στόχων όπως έχουν καθοριστεί από το Συμβούλιο των Υπουργών. Η δε έκφραση αυτής της διαδικασίας γίνεται κυρίως μέσα από αποφάσεις και αποφάσεις πλαίσιο, οι οποίες ενώ είναι δεσμευτικές δεν παράγουν άμεσο αποτέλεσμα.
Στο τρίτο πυλώνα ανήκαν παραδοσιακά όλα τα θέματα δικαστικής συνεργασίας και εσωτερικών υποθέσεων.
Το Κοινοβούλιο, το οποίο είχε ήδη από το 1989 συγκροτήσει Επιτροπή Δημοσίων Ελευθεριών και Εσωτερικών Υποθέσεων, είχε ζωηρά επικρίνει την επιλογή για τον τρίτο πυλώνα, της διακυβερνητικής μεθόδου, που έκρινε αναποτελεσματική και επιπλέον το εμπόδιζε να ασκήσει τον έλεγχό του στα σχετικά ζητήματα. Ωστόσο, πρέπει να σημειωθεί ότι το αίτημα του Κοινοβουλίου δεν αφορούσε απλά το πέρασμα θεμάτων από τον τρίτο στον πρώτο πυλώνα αλλά και την υιοθέτηση της διαδικασίας της συναπόφασης. Αν και η συναπόφαση σήμερα μπορεί να λεχθεί ότι αποτελεί το γενικό κανόνα λήψης απόφασης για τα θέματα του πρώτου πυλώνα, δεν πρέπει να αγνοούμε ότι τα θέματα εκείνα που πέρασαν από τον τρίτο στον πρώτο πυλώνα ρυθμίζονται με τη διαδικασία της διαβούλευσης. Έτσι, το δημοκρατικό έλλειμμα που είχε εντοπίσει το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στα θέματα του τρίτου πυλώνα εξακολουθεί και υφίσταται και μετά το Άμστερνταμ.
Κατά τρίτο λόγο πάντοτε στη Συνθήκη του Άμστερνταμ συνδέθηκε ο ενιαίος δικαστικός χώρος με τα μέτρα που αφορούν τους ελέγχους στα εξωτερικά σύνορα το άσυλο και τη μετανάστευση. Την πραγματοποίηση των στόχων της Συνθήκης του Άμστερνταμ ανέλαβαν το σχέδιο δράσης του Συμβουλίου της Βιέννης το 1998 και οι σαφείς κατευθυντήριες γραμμές του Συμβουλίου του Τάμπερε το 1999, που καθόρισε και συγκεκριμένο χρονοδιάγραμμα. Αυτό υλοποιείται με σχετικά πετυχημένο τρόπο. Το νέο βασικό δεδομένο με τη Συνθήκη του Άμστερνταμ είναι ότι αντί για τη μέθοδο των διεθνών συμβάσεων χρησιμοποιούνται πλέον τα κοινοτικά εργαλεία.
4.Κατά την πρόεδρο του Κοινοβουλίου Fontaine πρόκειται για ένα ποιοτικό άλμα γιατί το ζητούμενο πλέον είναι η ανάδειξη της έννοιας της ευρωπαϊκής ιθαγένειας. Και ακόμη, πρόκειται για μια αναγκαία εξέλιξη, γιατί η διαμόρφωση ενός ενιαίου νομικού χώρου δίνει απάντηση σε άμεσα προβλήματα των πολιτών. Όπως χαρακτηριστικά αναφέρεται σε μια πρόσφατη έκθεση του Alain Lamassoure, σχετικά με την οριοθέτηση αρμοδιοτήτων μεταξύ της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των κρατών μελών, οι σχέσεις στο ιδιωτικό δίκαιο που αφορούν όλο και αυξανόμενο αριθμό προσώπων, είτε πρόκειται για οικονομικές σχέσεις, που πολλαπλασιάζονται με γεωμετρική ταχύτητα μετά την είσοδο του ευρώ, είτε πρόκειται για οικογενειακές σχέσεις, όπως το δράμα παιδιών χωρισμένων γονέων, είτε πρόκειται για το οργανωμένο έγκλημα που αξιοποιεί τις ελευθερίες που κατοχυρώνει η Ευρωπαϊκή Ένωση μας επιβάλλουν να αναζητήσουμε κοινοτικές λύσεις. Το αστικό δίκαιο μένει να καταστεί ένα ευρύτατο πεδίο δράσης για τους νομοθέτες της Ένωσης, ενώ παράλληλη πορεία, έστω και με διαφορετικό τρόπο, θα ακολουθήσει και το ποινικό δίκαιο. 
Θα έγινε κατανοητό ότι οι εξελίξεις γίνονται ή επίκεινται με ραγδαίο τρόπο και στους δύο τομείς, τον αστικό και τον ποινικό, και καλύπτουν τόσο το ουσιαστικό και το δικονομικό μέρος. και για να ακριβολογούμε όταν λέμε αστικό εννοούμε ιδιωτικό δίκαιο, γιατί περιέχονται και ρυθμίσεις που αναφέρονται στις εμπορικές σχέσεις.
Προτού αναφερθούμε, τηλεγραφικά έστω, στις συγκεκριμένες εξελίξεις που πραγματοποιούνται στους τομείς αυτούς για τις οποίες οι συνάδελφοι θα σας μιλήσουν αναλυτικότερα θα μου επιτρέψετε να σταθώ για λίγο στην αποσαφήνιση των εννοιών του χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης, που η καθεμία εκφράζει μία διαφορετική διάσταση ενός κοινού προβλήματος και οι τρεις μαζί βρίσκονται σε πλήρη αλληλεξάρτηση. 
5.1.Η βασική ιδέα είναι ότι οι ελευθερίες που κατοχυρώνονται από την Ευρωπαϊκή Ένωση πρέπει να ασκούνται υπό συνθήκες ασφάλειας δικαίου. Ο χώρος ελευθερίας συνδέεται με την εσωτερική αγορά και αποτελεί τη βάση για την απονομή ουσιαστικής δικαιοσύνης. Εκ παραλλήλου γίνεται δεκτό ότι οι ελευθερίες μετακίνησης είναι άρρηκτα συνδεδεμένες με τη καταπολέμηση διακρίσεων και τη διασφάλιση προσωπικών δεδομένων που επιβάλλουν συνδυασμένες ρυθμίσεις για ισορροπημένη αντιμετώπιση θεμάτων ασφάλειας και προστασίας του ιδιωτικού βίου. Προϊόν αυτής της αντίληψης είναι οι πρόσφατες ρυθμίσεις για τα αντίστοιχα θέματα.
Οι ελευθερίες όμως αυτές είναι συνδεδεμένες και με τη διασφάλιση των θεμελιωδών δικαιωμάτων για όλους τους διαμένοντες στην Ευρωπαϊκή Ένωση.
Για αυτό και αυτή ενέταξε στην πολιτική της διασφάλισης ενός χώρου ελευθερίας και το πολύ ευρύτερο θέμα συνταγματικής υφής, υιοθέτησης ενός χάρτη θεμελιωδών δικαιωμάτων ως έκφραση μιας ενιαίας αντίληψης για την ελευθερία και τα λοιπά δικαιώματα που κατοχυρώνουν την ανθρώπινη αξιοπρέπεια. Ένας τέτοιος χώρος ελευθερίας κατά την αντίληψη της Ευρωπαϊκής Ένωσης πρέπει να διασφαλίζεται όχι μόνο στους υπηκόους των κρατών μελών, αλλά σε όλους τους διαμένοντες σε αυτήν. Έτσι, παρά το ότι τα θέματα του ασύλου, της πολιτικής μετανάστευσης και διαχείρισης των μεταναστευτικών ροών είναι διακριτά, συνδέονται άμεσα με τον ενιαίο χώρο ελευθερίας και ήδη προωθούνται νομοθετικές πράξεις για την ενιαία αντιμετώπιση των θεμάτων αυτών.
5.2.Η έννοια της ασφάλειας μας οδηγεί στο δρόμο της αστυνομικής και δικαστικής συνεργασίας προκειμένου να εξασφαλισθούν μείζονα αποτελέσματα στην καθημερινή ασφάλεια των πολιτών με συντονισμό των ενεργειών στην καταπολέμηση του εγκλήματος. Ένας από τους βασικούς μηχανισμούς για υλοποίηση του στόχου αυτού αποτελεί και η σύσταση της EUROJUST. Η EUROJUST θα αποτελέσει τον πυρήνα μιας μελλοντικής ευρωπαϊκής εισαγγελίας που θα ενισχύσει τη δικαστική πλευρά της Ευρωπαϊκής H EUROJAST θα αποτελέσει τον πυρήνα μιας μελλοντικής ευρωπαϊκής εισαγγελίας που θα ενισχύσει τη δικαστική πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης EUROJUST. Η EUROJUST θα αποτελέσει τον πυρήνα μιας μελλοντικής ευρωπαϊκής εισαγγελίας που θα ενισχύσει τη δικαστική πλευρά της Ευρωπαϊκής Ένωσης έναντι των εξουσιών της EUROPOL. Στόχος της είναι να εστιασθούν σε μία μονάδα οι ανακρίσεις και τα μέτρα δίωξης στον τομέα των σοβαρών μορφών διασυνοριακού εγκλήματος. Με τον τρόπο αυτό, θα αποφευχθεί η σύγχυση και η δυσχέρεια στη ροή των πληροφοριών που προκαλούνται από τα εθνικά σημεία επαφής. Η σύσταση της EUROJUST θα γίνει σε δύο στάδια. Ως πρώτο στάδιο είναι η απόφαση 2000/799 για τη σύσταση προσωρινής μονάδας δικαστικής συνεργασίας. Οι εμπειρίες της προσωρινής μονάδας δικαστικής συνεργασίας θα ληφθούν ενεργά υπόψη κατά την ίδρυση της EUROJUST. Από το 2002 εισαγγελείς, δικαστές ή αστυνομικοί υπάλληλοι που αποσπώνται από τα κράτη μέλη θα συντονίζουν τις εθνικές εισαγγελίες και θα υποστηρίζουν τις ανακρίσεις σε περιπτώσεις που συνδέονται με το οργανωμένο έγκλημα. Προβλέπεται στενή συνεργασία με την EUROPOL και το Ευρωπαϊκό Δικαστικό Δίκτυο. Σε μια δεύτερη φάση, θα γίνει η οριστική μονάδα δικαστικής συνεργασίας.
5.3. Ο ενιαίος χώρος δικαιοσύνης θεωρείται αναγκαίο συμπλήρωμα του χώρου ελευθερίας και έχει ως αφετηριακή σκέψη τη δημιουργία κοινού αισθήματος δικαιοσύνης και ως θεωρητικό θεμέλιο το δικαίωμα του κάθε ευρωπαίου πολίτη σε ευχερή και άμεση πρόσβαση στις δικαστικές και λοιπές αρχές. Δεν αφορά το ουσιαστικό δίκαιο αλλά επικεντρώνεται στην οικονομική πλευρά της συνεργασίας. Με βάση τις κατευθυντήριες γραμμές του Τάμπερε ένα πρώτο μέρος των αποφάσεων αφορούν τη βελτίωση της πρόσβασης στη δικαιοσύνη και μηχανισμούς προστασίας των δικαιωμάτων των θυμάτων. Ένα δεύτερο μέρος αποσκοπεί στο να θεσπιστούν συστήματα αμοιβαίας αναγνώρισης των δικαστικών αποφάσεων. 
5.3.1.Η καλύτερη πρόσβαση στη δικαιοσύνη έχει ως στόχους αφενός τη διασφάλιση της νομικής ασφάλειας και την επί ίσοις όροις πρόσβαση στη δικαιοσύνη και αφετέρου, την προστασία δικαιωμάτων αποζημίωσης και παροχής ενίσχυσης στα θύματα. 
Ο πρώτος στόχος περιλαμβάνει:
1) τη δημοσίευση καταλόγου οδηγού χρήσης, για τα νομικά συστήματα των κρατών μελών (έγινε ο διάλογος με τους πολίτες και επαγγελματίες και η Επιτροπή θα ξεκινήσει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες το 2002), 
2) προσιτό σύστημα πληροφοριών που θα συντηρείται και θα ενημερώνεται από ένα δίκτυο αρμοδίων εθνικών υπηρεσιών, το λεγόμενο ευρωπαϊκό δικαστικό δίκτυο για αστικές και εμπορικές υποθέσεις (η Επιτροπή υπέβαλε το Μάιο του 2001 πρόταση κανονισμού του Συμβουλίου για τη θέσπιση ενός κοινού πλαισίου κοινοτικών δραστηριοτήτων με σκοπό να διευκολυνθεί η δημιουργία ευρωπαϊκού χώρου για τις αστικές υποθέσεις, η τελική έκδοση αναμένεται μέχρι τέλους του 2001),
3) πολύγλωσσα έντυπα ή έγραφα που θα χρησιμοποιούνται ως έγκυρα σε διασυνοριακές δικαστικές υποθέσεις σε όλη την Ευρώπη (θα ρυθμιστεί μέχρι το 2004 στο γενικό πλαίσιο των διαφόρων εργασιών που αποβλέπουν στην εναρμόνιση ορισμένων κανόνων της πολιτικής δικονομίας).
Αυτός επεκτείνεται μέχρι α) την υιοθέτηση ελαχίστων προτύπων παροχής νομικής συνδρομής (μετά από διαβουλεύσεις ετοιμάζεται πρόταση οδηγίας για τη δικαστική βοήθεια και τα δημοσιονομικά θέματα σχετικά με τις διαδικασίες - ορόσημο Απρίλιος 2004 )
β) ειδικούς κοινούς δικονομικούς κανόνες για την απλούστευση και επίσπευση της διασυνοριακής εκδίκασης μικροδιαφορών καταναλωτικής ή εμπορικής φύσης, αξιώσεων διατροφής, μη αμφισβητουμένων αξιώσεων (ήδη από τον Οκτώβριο του 2001 συζητήθηκε προσχέδιο για τη θέσπιση ενός ευρωπαϊκού εκτελεστήριου τίτλου με την έγκριση ελάχιστων κανόνων που θα επιτρέπουν την κατάργηση οποιωνδήποτε ενδιάμεσων για την εκτέλεση μέτρων),
3) καθώς και εναλλακτικές εξωδικαστικές διαδικασίες (εγκαινιάστηκε το 2001 το ευρωπαϊκό εξωδικαστικό δίκτυο ΕΕJ-NET για τους καταναλωτές και το δίκτυο FIN-NET στον τομέα των χρηματοπιστωτικών υπηρεσιών).
Ο δεύτερος στόχος φιλοδοξεί να εκπληρωθεί με απόφαση - πλαίσιο για ελάχιστα πρότυπα προστασίας των θυμάτων (μέχρι το 2002) και με την προπαρασκευή καταλλήλων νομοθετικών πρωτοβουλιών για την προσέγγιση του μηχανισμού αποζημίωσης θυμάτων (μέχρι το 2004).
5.3.2.Όσον αφορά την αμοιβαία αναγνώριση των δικαστικών αποφάσεων, αυτή θεωρείται κατεξοχήν ως έκφραση ενός αυθεντικού χώρου δικαιοσύνης και ο ακρογωνιαίος λίθος για τη συνεργασία τόσο σε αστικά όσο και σε ποινικά θέματα. Και βέβαια θα συμβάλλει, κατά την Ευρωπαϊκή Ένωση πάντοτε, στη καλύτερη δικαστική προστασία των ατομικών δικαιωμάτων.
Μέχρι στιγμής έχουν εκδοθεί ο Kανονισμός 44/2001 για τη διεθνή δικαιοδοσία, αναγνώριση, εκτέλεση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις, ο Κανονισμός 1346/2000 για επιχειρήσεις, διαδικασίες αφερεγγυότητας με διασυνοριακές επιπτώσεις (γερμανική και φιλανδική πρωτοβουλία), ο Κανονισμός 1206/2001 για τη διεξαγωγή αποδείξεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις (γερμανική πρωτοβουλία), ο Κανονισμός 1348/2000 για την επίδοση και την κοινοποίηση στα κράτη μέλη δικαστικών και εξώδικων πράξεων σε αστικές ή εμπορικές υποθέσεις, ο Κανονισμός 1347/2000 για τη διεθνή δικαιoδoσία και την αναγνώριση και εκτέλεση απoφάσεων σε γαμικές διαφoρές και διαφoρές γoνικής μέριμνας των κoινών τέκνων (Βρυξέλλες ΙΙ).
Για την αμοιβαία αναγνώριση αποφάσεων σε αστικές και εμπορικές υποθέσεις αναμένεται να εκδοθεί πράσινο βιβλίο για νομοθετική πρωτοβουλία για νέα δικονομική νομοθεσία για τις διαταγές πληρωμής, καθώς και μια σειρά από άλλα μέτρα, όπως η Πρόταση κανονισμού για την αμοιβαία εκτέλεση των αποφάσεων για το δικαίωμα προσωπικής επικοινωνίας με τα τέκνα, η Πρόταση τον Σεπτέμβριο του 2001 για τη συμπλήρωση του Κανονισμού 1347/2000 για τη διεθνή δικαιoδoσία και την αναγνώριση και εκτέλεση απoφάσεων σε γαμικές διαφoρές και διαφoρές γoνικής μέριμνας των κoινών τέκνων (Βρυξέλλες ΙΙ), η Πρόταση τον Οκτώβριο του 2001 για την κύρωση της Σύμβασης της Χάγης του 1996 για τη διεθνή δικαιoδoσία και την αναγνώριση και εκτέλεση απoφάσεων στον τομέα της προστασίας των παιδιών, η Πρόταση Κανονισμού για τη θέσπιση ενός γενικού πλαισίου για την υλοποίηση ενός ευρωπαϊκού δικαστικού χώρου στις αστικές υποθέσεις (αναμένεται η έκδοση πριν το τέλος του 2001).
Αν σε αυτά προστεθούν και πρωτοβουλίες που έχουν προγραμματιστεί, αλλά δεν έχει ακόμη ξεκινήσει η υλοποίησή τους, όπως η πρόταση οδηγίας για την δικαστική βοήθεια και τα δημοσιονομικά ζητήματα σχετικά με τις διαδικασίες, η πρόταση για τη θέσπιση ενός Ευρωπαϊκού Εκτελεστηρίου Τίτλου για τις αμφισβητούμενες οφειλές με κατάργηση οποιουδήποτε ενδιάμεσου μέτρου για την εκτέλεση (συζητήθηκε προσχέδιο τον Οκτώβριο του 2001 από τα κράτη μέλη), η Πράσινη βίβλος (σχεδιαζόμενη για το 2002) για τις μη αμφισβητούμενες οφειλές και τις μικροδιαφορές, η πρόταση σύστασης οδηγιών διαπραγμάτευσης για τη σύναψη συμφωνίας μεταξύ Κοινότητας και κρατών του Λουγκάνο και οι προπαρασκευαστικές εργασίες για την εκπόνηση νομικής πράξης σχετικά με το εφαρμοστέο δίκαιο στις εξωσυμβατικές ενοχές (Ρώμη ΙΙ), τότε αντιλαμβάνεται κανείς εύκολα το μέγεθος των κοσμογονικών αλλαγών που πραγματοποιούνται στα νομικά μας πράγματα και που αργά ή γρήγορα προγράμματα πανεπιστημίων, δικηγόροι ή δικαστές θα κληθούν να τα εφαρμόσουν.
6.Ιδιαίτερα φιλόδοξη είναι και η προσπάθεια για την εναρμόνιση του ουσιαστικού ιδιωτικού δικαίου. Η συζήτηση για την αναγκαιότητα, τις δυνατότητες και τις μεθόδους εναρμόνισής του έχουν ξεκινήσει από παλαιότερα. Το ΕΚ ήδη από το 1989 είχε ζητήσει τη θέσπιση ενός ευρωπαϊκού κώδικα ιδιωτικού δικαίου, ως αναγκαίο μέσο για μια ενιαία αγορά χωρίς σύνορα. Στη συνέχεια στα συμπεράσματα της συνόδου του Ευρωπαϊκού συμβουλίου του Τάμπερε και συγκεκριμένα στη παρ. 39. ζητείται ( όσον αφορά το ουσιαστικό δίκαιο, η διεξαγωγή μιας συνολικής μελέτης σχετικά με την ανάγκη σύγκλισης της νομοθεσίας των κρατών μελών σε θέματα αστικού δικαίου, προκειμένου να εξαλειφθούν τα εμπόδια για την καλή λειτουργία των αστικών διαδικασιών). 
Με νεότερο ψήφισμα της 1ης Μαρτίου του 2000 το ΕΚ θεωρεί ότι επιβάλλεται μεγαλύτερη εναρμόνιση στον τομέα του αστικού δικαίου σε μια αγορά και ζητεί από την επιτροπή να εκφωνήσει για το θέμα αυτό. Στο πλαίσιο του ψηφίσματος αυτού υποβλήθηκε στις 11/7/2001 η ανακοίνωση της επιτροπής με τίτλο το Ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων την οποία και υιοθέτησε πρόσφατα η επιτροπή του ΕΚ.
Παράλληλα δημοσιεύτηκαν δύο σχέδια ένα με τίτλο κώδικας συμβάσεων που εξεφώνησε η ομάδα της FABIA και ένα άλλο με τίτλο αρχές δικαίου Ευρωπαϊκών συμβάσεων που συνέταξε η επιτροπή Ευρωπαϊκού δικαίου συμβάσεων . Σε εξέλιξη βρίσκονται οι εργασίες από ομάδα επιστημόνων για τις 14 χώρες για ένα Ευρωπαϊκό Αστικό κώδικα με θέματα όπως πωλήσεις, υπηρεσίες, μακροχρόνιες συμβάσεις, εγγυήσεις, εξωσυμβατικές υποχρεώσεις, η μεταβίβαση ιδιοκτησίας κινητών αγαθών.
Σύμφωνα με την ανακοίνωση της επιτροπής 4 είναι τα πιθανά σενάρια. Πρώτον καμία δράση σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Κοινότητας 2) ανάπτυξη κοινών αρχών για το δίκαιο των συμβάσεων που θα οδηγήσουν σε μεγαλύτερη σύγκλιση των εθνικών δικαίων 3) βελτίωση της ποιότητας της ήδη υφιστάμενης νομοθεσίας 4) θέσπιση νέας και εκτενούς νομοθεσίας σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Κοινότητας . Κάθε μία από τις επιλογές αυτές παρουσιάζει πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα, προκειμένου να καταλήξουμε στα βέλτιστα αποτελέσματα η επιτροπή προέβλεψε τη δυνατότητα σε όσους επιθυμούν να συμμετάσχουν σε συζητήσεις μέχρι τι 15 Οκτωβρίου του 2001. 

Η συζήτηση αναζωπυρώθηκε πρόσφατα με την Ανακοίνωση που εξέδωσε η Επιτροπή τον Ιούλιο του 2001 σχετικά με το ευρωπαϊκό δίκαιο των συμβάσεων, που συζητήθηκε στο ΕΚ την ........ Με βάση τα προβλήματα που θα αναδειχθούν από αυτήν την προεργασία, η Επιτροπή θα αναλάβει τις κατάλληλες τροπολογίες...... 
6. Όμως, η ενιαία αγορά δεν περιμένει αυτά τα φιλόδοξα σχέδια γενικότερης εναρμόνισης και με σειρά οδηγιών, ο αριθμός των οποίων βαίνει αυξανόμενος χρόνο με το χρόνο, επιλύει στο πλαίσιο της εναρμόνισης, επιμέρους κρίσιμα νομικά θέματα. Τα θέματα αυτά δεν εντάσσονται από τυπική άποψη στην πολιτική για τη διαμόρφωση ενιαίου χώρου δικαιοσύνης, αλλά στην ευρύτερη πολιτική για ένεν ενοποιημένο νομικό χώρο.
Ο κατάλογος των οδηγιών είναι μεγάλος, θα περιοριστώ μόνο να αναφερθώ στις πιο πρόσφατες, όπως η Οδηγία 1999/44/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 25ης Μαΐου 1999, σχετικά με ορισμένες πτυχές της πώλησης και των εγγυήσεων καταναλωτικών αγαθών, η Οδηγία 1999/93/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 13ης Δεκεμβρίου 1999, σχετικά με το κοινοτικό πλαίσιο για ηλεκτρονικές υπογραφές, η Οδηγία 2000/31/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου της 8ης Ιουνίου 2000 για ορισμένες νομικές πτυχές των υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας, ιδίως του ηλεκτρονικού εμπορίου, στην εσωτερική αγορά, η Οδηγία 2000/35/ΕΚ του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και του Συμβουλίου, της 29ης Ιουνίου 2000, για την καταπολέμηση των καθυστερήσεων πληρωμών στις εμπορικές συναλλαγές.
Ανάλογες εξελίξεις παρατηρούνται και στο χώρο του εμπορικού δικαίου, παρόλο που η διάκριση μεταξύ αστικού και εμπορικού δικαίου για τους επιδιωκόμενους σκοπούς έχει σε πολλές περιπτώσεις ξεπεραστεί. Εδώ θα αναφέρω κατά πρώτο λόγο την πρόσφατη έκδοση από το Συμβούλιο του Κανονισμού περί του καταστατικού της ευρωπαϊκής εταιρίας θα άρει σε μεγάλο βαθμό τα νομικά εμπόδια στην ευρωπαϊκή ανάπτυξη των εταιρειών. Στόχoς του είvαι vα δοθεί στις εταιρείες πoυ επιθυμoύv vα ασκήσoυv δραστηριότητα ή vα εγκατασταθoύv πέρα από τα εθvικά σύvoρα η δυvατότητα vα υπάγovται σε μία μόvo voμoθεσία (κoιvoτική) και όχι σε πoλλές συγχρόvως διαφoρετικές εθvικές voμoθεσίες. 
Θέματα που αποτέλεσαν αντικείμενο εναρμόνισης ως συνδεόμενα με την εσωτερική αγορά είνια τα θέματα πνευματικής και βιομηχανικής ιδιοκτησίας. Πρόσφατες ενέργειες στον τομέα αυτό είναι η απόφαση 2000/278/EΚ για την έγκριση – εξ ονόματος της Ευρωπαϊκής Κοινότητας – της Συνθήκης του ΠΟΔΙ (Παγκόσμιος Οργανισμός Διανοητικής Ιδιοκτησίας - WIPO) για την πνευματική ιδιοκτησία και της Συνθήκης του ΠΟΔΙ για τις ερμηνείες και εκτελέσεις και τα φωνογραφήματα, η Οδηγία 2001/84 για το δικαίωμα παρακολούθησης υπέρ του δημιουργού ενός πρωτότυπου έργου και η Οδηγία 2001/29 για την εναρμόνιση ορισμένων πτυχών του δικαιώματος του δημιουργού και συγγενικών δικαιωμάτων στην κοινωνία της πληροφορίας. Επίκειται η ψήφιση του κανονισμού σχετικά με το κοινοτικό δίπλωμα ευρεσιτεχνίας, όπου το μεγάλο πρόβλημα είνια οι γλώσσες που θα χρησιμοποιούνται και έχει ανοίξει συζήτηση για το πρόβλημα της ανάλωσης των δικαιωμάτων επί του σήματος.
Το ΕΚ κατά τη συζήτηση της ανακοίνωσης της επιτροπής διαπιστώνει ότι οι οδηγίες δεν έχουν εναρμονισθεί κατά τον βέλτιστο τρόπο και ότι η παράλληλη εφαρμογή των οδηγ αυτών με τα επί μέρους συστήματα δημιουργεί προβλήματα και ότι τελικά σε μια Ευρώπη των 500 εκατ κατοίκων θα καθίσται ολοένα δυσκολότερη η διασγάλιση της ενιαίαςε εφαρμογηής του Ευρωπαικού διακίου.
Γιαυτό τάσσεται υπέρ της εναρμόνισης του δικαίου των συμβάσεων με βάση του αρθ. 5 της συνθήκης των Ευρωπαϊκών κοινοτήτων ( εσωτερική αγορά ). Κρίνει σκόπιμο τουλάχιστον ως πρώτο στάδιο λόγω της συχνής σύναψης συμβάσεων που παρατηρείται στις διασυνοριακές συναλλαγές …να θεσπισθεί ένα Ευρωπαϊκό νομικό καθεστώς ως δίκαιη επιλογή κατά την έννοια Ι.Δ.Δ και υπό μορφή κανονισμού. 
7.Όσον αφορά την επιδίωξη ενιαίου χώρου ελευθερίας, ασφάλειας και δικαιοσύνης στις ποινικές υποθέσεις, αυτή παρέμεινε, όπως είπαμε παραπάνω, στον τρίτο πυλώνα και αντίστοιχες διατάξεις για την αστυνομική και δικαστική συνεργασία σε ποινικές υποθέσεις αναφέρονται στον VI τίτλο της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Και εδώ οι πρωτοβουλίες είναι εντυπωσιακές, αλλά το μέσο που χρησιμοποιείται είναι η απόφαση-πλαίσιο.
Οι αποφάσεις - πλαίσια που εκδίδονται ή που πρόκειται να εκδοθούν εντάσσονται σε μια επιμέρους πολιτκή και σε συγκεκριμένους κάθε φορά στόχους. Έτσι, για την εξασφάλιση του δικαιώματος αποζημίωσης θυμάτων, ως μέρος της πολιτικής για την καλύτερη πρόσβαση στη δικαιοσύνη εκδόθηκε η απόφαση 2001/220 σχετική με το καθεστώς των θυμάτων στην ποινική διαδικασία.
Στα μέτρα της ειδικής δράσης κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριόττηες, με στόχο τη στέρηση προϊόντων εγκλήματος από εγκληματικές πράξεις εκδόθηκαν η απόφαση πλαίσιο κατά της νομιμοποίησης εσόδων από παράνομες δραστηριότητες και η απόφαση-πλαίσιο σχετική με την εκτέλεση αποφάσεων δέσμευσης περιουσιακών ή αποδεικτικών στοιχείων. 
Για την αμοιβαία αναγνώριση δικαστικών αποφάσεων στις ποινικές υποθέσεις δεν υπάρχει μέχρι στιγμής απόφαση πλαίσιο, αλλά ανακοίνωση της Επιτροπής και σχέδιο σύμβασης για την αμοιβαία δικαστική συνδρομή επί ποινικών υποθέσεων. Για τον ειδικότερο στόχο με τίτλο ότι δεν υπάρχουν ασφαλή καταφύγια για τους εγκληματίες, ψηφίστηκε από το ΕΚ στη χτεσινή συνεδρίαση της Ολομέλειας και επίκειται η οριστικοποίηση της πρότασης απόφασης πλαισίου για το ευρωπαϊκό ένταλμα σύλληψης και τις διαδικασίες παράδοσης μεταξύ κρατών μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Αναμένεται η προώθηση αποφάσεων-πλαισίων για την εφαρμογή της αρχής της αμοιβαίας αναγνώρισης χρηματικών ποινών και αναγνώρισης προδικαστικών αποφάσεων στις έρευνες εγκλημάτων πληροφορικής.
Στην πολιτική καταπολέμησης ορισμένων μορφών εγκλημάτων, με στόχο την υιοθέτηση κοινής προσέγγισης σε όλη την ΕΕ αναφέρουμε κατά πρώτο λόγο την πρόταση απόφασης πλαισίου κατά της τρομοκρατίας που επίσης ψηφίστηκε κατά την χθεσινή ολομέλεια του ΕΚ. Εδώ εντάσσονται και οι προτάσεις απόφασης-πλαισίου για την καταπολέμηση εμπορίας ανθρώπων, για την καταπολέμηση σεξουαλικής εκμετάλλευσης παιδιών και παιδικής πορνογραφίας, για τον καθορισμό ελαχίστων διατάξεων όσον αφορά στοιχεία αντικειμενικής υπόστασης ποινικών αδικημάτων και ποινικές κυρώσεις στον τομέα του λαθρεμπορίου ναρκωτικών και για την προστασία του περιβάλλοντος.