΄

Τίτλος εισήγησης του κ. Κουκιάδη: « Η ΔΙΕΚΔΙΚΗΣΗ ΕΝΟΣ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟΥ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΟΣ ΚΑΙ Η ΠΑΓΚΟΣΜΙΟΠΟΙΗΣΗ ΤΩΝ ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ»

Αθήνα, 07.02.2003

Το νεότευκτο παγκόσμιο κοινωνικό κίνημα δείχνει το δρόμο της αλήθειας. Κατά το μέτρο που οι βασικές στρατηγικές της πολιτικής διαμορφώνονται σε υπερεθνικά κέντρα εξουσίας αναπόφευκτο ήταν οι διεκδικήσεις και οι λαϊκές αναζητήσεις να έχουν νέο αποδέκτη. Στον Ευρωπαϊκό χώρο ο βασικός διαμορφωτής των οικονομικών προσανατολισμών, της κοινωνικής πολιτικής, της στρατηγικής για την απασχόληση, των πολιτικών για την ανισότητα και την καταπολέμηση των διακρίσεων είναι η Ε.Ε. Δύσκολο θα βρει κανείς την τελευταία δεκαετία εθνικά νομοθετήματα ή άλλα μέτρα στα κρίσιμα οικονομικά και κοινωνικά θέματα που να μην είναι παράγωγα άμεσα ή έμμεσα στόχων που αποφασίστηκαν από τα κοινοτικά όργανα. Σε μεγάλο βαθμό η νέα κεντρική εξουσία είναι στις Βρυξέλλες.

Με αυτά τα δεδομένα τα όποια κινήματα ή κοινωνικά φόρα στην Ευρώπη για να έχουν μια προοπτική αποτελεσματικότητας πρέπει κατά πρώτο λόγο να στοιχίζονται με τις κοινοτικές αποφάσεις. Η Διεύρυνση ξαναθέτει επί τάπητος το όλο θέμα των κοινών πολιτικών που συνδέεται με την ενίσχυση της πολιτικής εξουσίας των κοινοτικών οργάνων . Δεν είναι τυχαίο ότι αναγνωρίστηκε ήδη η ανάγκη για τη διαμόρφωση ενός υπερεθνικού συντάγματος , ενώ  όπως ξέρουμε μέχρι σήμερα η έννοια του συντάγματος ήταν συνδεδεμένη με τα έθνη-κράτη. Από μόνο του αυτό το γεγονός αποτελεί μια μεγάλη πρόοδο για την πραγματοποίηση του οράματος της πολιτικής Ευρώπης.

Αλλά το όραμα αυτό δεν θα μπορέσουμε να το προσεγγίσουμε αν δεν συνοδευτεί από τη διεκδίκηση της κοινωνικής Ευρώπης. Με αυτό το θέμα θα ασχοληθώ στη συνέχεια. Θα παρουσιάσω πρώτα τις αναγκαίες ρυθμίσεις κοινωνικού περιεχομένου στο υπό εκκόλαψη σύνταγμα της Ε.Ε και στη συνέχεια θα αναζητηθεί η πολιτική κάλυψη των ρυθμίσεων αυτών υπό το φως του «νεολαϊκίστικου» κινήματος, όρο που χρησιμοποιεί η νεολαία του ΠΑ.Σ.Ο.Κ .

Α. Οι αναγκαίες θεσμικές ρυθμίσεις κοινωνικού περιεχομένου

Μετά από πολλές επιφυλάξεις και αντιρρήσεις συγκροτήθηκε τελικά η ομάδα εργασίας στη Συντακτική Συνέλευση υπό την Προεδρία του Γιώργη Κατηφόρη για να συζητήσει τις διατάξεις κοινωνικού περιεχομένου που θα ενσωματωθούν στο αναμενόμενο για πρώτη φορά Σύνταγμα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Τώρα θα φανεί εάν η Ευρώπη εννοεί τα όσα κατά καιρούς επαγγέλλεται για το ότι το παραγωγικό της σύστημα δεν μπορεί να επιβιώσει μιμούμενο το αμερικάνικο σύστημα και ότι πρέπει να μείνει πιστή στη δική της παράδοση του κοινωνικού κράτους.

Για να μην παραμείνει αυτό απλό ευχολόγιο, η μόνη λύση είναι να γίνουν δεκτές ορισμένες συγκεκριμένες προτάσεις που θα αποτελέσουν αναπόσπαστο στοιχείο του υπό διαμόρφωση Συντάγματος της ΕΕ. Στην ημερίδα που οργανώθηκε από την Ευρωπαϊκή Σοσιαλιστική Αριστερά είχα την ευκαιρία να παρουσιάσω μια σειρά από θέσεις, που φαίνεται να βρίσκουν μια ευρύτερη ανταπόκριση σε αυτούς που είναι αποφασισμένοι να δώσουν τη μάχη για την κοινωνική Ευρώπη. Βασικός στόχος είναι να καλύψουμε το κοινωνικό έλλειμμα της Ε.Ε.

Το πρώτο και ίσως πιο συμβολικό στοιχείο, είναι η αναγνώριση της κοινωνικής ρήτρας ή ρήτρας του κοινωνικού κράτους, που αποτελεί περιεχόμενο πολλών συνταγμάτων, να αποτελέσει περιεχόμενο των λεγόμενων κοινών ευρωπαϊκών αξιών. Με αυτήν την έννοια, τα άρθρα 4, 98 και 105 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας (ΣΕΚ) πρέπει να αναθεωρηθούν, ώστε να περιλαμβάνουν παράλληλα με την αναφορά σε μια "οικονομία της αγοράς ανοιχτή στον ελεύθερο ανταγωνισμό" και την αναφορά στην "οικονομία της κοινωνικής αγοράς".

Στη συνέχεια, θα πρέπει η ΕΕ να αναλάβει την υποχρέωση να επικυρώσει τις διεθνείς συμβάσεις εργασίας και οπωσδήποτε τις θεμελιώδεις συμβάσεις. Αυτό θα αποτελέσει μια εύλογη συνέπεια αφού ήδη το άρθρο 6 της Συνθήκης της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΣΕΕ) κάνει μνεία στην Ευρωπαϊκή Σύμβαση Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, το δε άρθρο 136 ΣΕΚ αναφέρεται στα κοινωνικά δικαιώματα, ενώ θεωρείται σχεδόν βέβαιο ότι ο Χάρτης των Θεμελιωδών Δικαιωμάτων της Νίκαιας θα αποτελέσει μέρος του Συντάγματος.

Δεν μπορούν λοιπόν όλα αυτά να έχουν κάποιο νόημα χωρίς να διασφαλίσουμε ελάχιστα κοινωνικά στάνταρ τα οποία σήμερα μας τα δίνουν οι διεθνείς συμβάσεις εργασίας, που σημειωτέον αποτελούν προϊόν συμβιβασμού εργαζομένων, εργοδοτών και κυβερνήσεων. Αυτή, λοιπόν, η στοιχειώδης κοινωνική τάξη μπορεί να αποτελέσει μέρος της ευρωπαϊκής κοινωνικής τάξης και να διατηρήσει τις ελπίδες για το ευρωπαϊκό όραμα. Άλλωστε, η υιοθέτησή της  αποτελεί αποφασιστικό επιχείρημα για να είναι πειστικοί οι ευρωπαίοι διαπραγματευτές, όταν στο πλαίσιο των διαπραγματεύσεων του ΠΟΕ ζητούν από τις χώρες του τρίτου κόσμου να σέβονται τις κοινωνικές ρήτρες. Είναι ο μόνος τρόπος για να εξαχθεί και να παγκοσμιοποιηθεί το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο. Πρέπει ως Ευρωπαίοι να έχουμε τη δική μας απάντηση στην παγκοσμιοποίηση.

Δεδομένου ακόμη ότι γίνεται πολύς λόγος και σωστά, για την αμοιβαία σύνδεση και συμπληρωματικότητα ανάμεσα στην νομισματική, οικονομική και κοινωνική πολιτική, συμπεριλαμβανομένων και της πολιτικής απασχόλησης και επαγγελματικής κατάρτισης, πρέπει να βγάλουμε το αναπόφευκτο συμπέρασμα ότι η συμπληρωματικότητα αυτή οδηγεί στο να ενταχθούν αυτές στις κοινές πολιτικές των κρατών μελών και της ΕΕ. Οι δισταγμοί που υπάρχουν και που θα ξανασυζητηθούν στο εαρινό συμβούλιο της απασχόλησης φέτος για το συντονισμό των γενικών προσανατολισμών οικονομικής πολιτικής και των κατευθυντηρίων γραμμών απασχόλησης, ξεχνούν το αυτονόητο ότι η επιδίωξη της κοινωνικής συνοχής, που αποτελεί ήδη ευρωπαϊκό κεκτημένο, είναι αδιανόητη χωρίς κοινές πολιτικές από την ΕΕ στα παραπάνω θέματα. Αυτό δε θα εμποδίσει τη δυνατότητα ιεράρχησης των μέτρων και τα περιθώρια ευελιξίας που ζητούν τα κράτη μέλη.

Με βάση τα παραπάνω δεδομένα, η πολλάκις μνημονευόμενη ευρωπαϊκή κοινωνική αλληλεγγύη πρέπει να αποτελέσει βασική δέσμευση των ευρωπαϊκών λαών και να προβάλλεται παράλληλα με τις αναφορές που γίνονται στη Συνθήκη για τον ανταγωνισμό και στις τέσσερις θεμελιώδεις ελευθερίες. Χωρίς τη ρητή αναφορά σ’ αυτή η Ευρώπη θα είναι ένας χώρος ελευθέρων συναλλαγών , αλλά όχι κοινωνικής δικαιοσύνης.

Μεγάλη συζήτηση γίνεται ακόμη για το αν πρέπει στο Σύνταγμα ή στη Συνθήκη να γίνεται αναφορά στο στόχο της πλήρους απασχόλησης. Η παρούσα Συνθήκη στο άρθρο 127 έχει δεχτεί ως κοινοτικό στόχο την επιδίωξη ενός υψηλού επιπέδου απασχόλησης. Αυτή η αναφορά δεν είναι επαρκής, διότι δε μας επιτρέπει να έχουμε ένα στόχο ποσοτικοποιημένο-που με άλλα λόγια σημαίνει ανάληψη συγκεκριμένων υποχρεώσεων-, ενώ παράλληλα δεν κάνει καμία μνεία στην ποιότητα απασχόλησης, τη στιγμή που όλοι γνωρίζουμε ότι η ποιοτική διάσταση της απασχόλησης έχει υιοθετηθεί από καιρό σαν μια συμβολή για τον εκπολιτισμό της αγοράς. Αυτή αποτελεί τη μόνη ορατή πολιτική επιδίωξη από τη στιγμή που οι ανατροπές της κοινωνίας δεν αποτελούν σήμερα μέρος μαζικών κινημάτων

Στο σημείο, όμως, που θα κριθεί η σοβαρότητα των προθέσεων των μελών της Συντακτικής Συνέλευσης και των κυβερνήσεων για μια Ευρώπη των εργαζομένων, είναι η τροποποίηση των διατάξεων της ΣΕΚ που καθορίζουν το πώς λαμβάνονται οι αποφάσεις για τα εργασιακά θέματα. Συγκεκριμένα, ενώ αναγνωρίζεται από το άρθρο 136 ΣΕΚ ότι ανήκει στις αρμοδιότητες της Κοινότητας το θέμα της καλυτέρευσης των όρων εργασίας, μόνο για ένα μέρος από αυτούς δέχεται η Συνθήκη τη λήψη αποφάσεων με ενισχυμένη πλειοψηφία. Ένα άλλο μέρος, όπως είναι οι μισθοί και το δικαίωμα απεργίας αποκλείεται από κάθε αρμοδιότητα της Κοινότητας, ενώ υπάρχει κι ένας τρίτος κύκλος, όπως τα θέματα πωλήσεων, για τον οποίο απαιτείται ομοφωνία. Ούτε αυτό όμως αρκεί. Η πείρα έχει δείξει ότι όπου απαιτείται ομοφωνία στα κοινωνικά θέματα δεν μπορεί να υπάρξει πρόοδος.

Στη ίδια σειρά σκέψης για τα εργασιακά θέματα θα πρέπει να προσθέσουμε και την αναγκαιότητα να αποκτήσει η ΕΕ μια ξεκάθαρη θέση για τις συλλογικές εργασιακές σχέσεις. Όπως αναφέρουν και τα ευρωπαϊκά συνδικάτα είναι καιρός να γίνει αποδεκτός ο σεβασμός των διεθνικών συνδικαλιστικών δικαιωμάτων, να διασφαλιστεί η αυτονομία των κοινωνικών εταίρων σε ευρωπαϊκό επίπεδο με το δικαίωμα να κάνουν τόσο ευρωπαϊκές γενικές συλλογικές συμβάσεις όσο και συμβάσεις κατά κλάδους, ενώ παράλληλα πρέπει να τους αναγνωριστεί ο ρόλος ως συνρυθμιστές. Το τελευταίο θα λύσει και το επίμαχο σημερινό πρόβλημα της έλλειψης νομικής βάσης προκειμένου κατά την εαρινή σύνοδο να έχουμε πλέον ένα θεσμοθετημένο τριμερή διάλογο.

Υπάρχει ένα ακόμη θέμα που το αφήσαμε για τελευταίο όχι γιατί είναι λιγότερο σπουδαίο, αλλά γιατί καλύπτει όλο το φάσμα των εξελίξεων των τελευταίων δεκαετιών. Συνδέεται με την αναγνώριση της ελαστικότητας ως κυρίαρχου στοιχείου της νέας οικονομίας. Είναι γεγονός σε κανένα κέντρο αποφάσεων δεν αμφισβητείται ότι η ελαστικότητα αποτελεί αναπόσπαστο στοιχείο του σύγχρονου συστήματος παραγωγής. Αυτό έχει σαν συνέπεια τις μεγάλες μεταρρυθμίσεις των ευρωπαϊκών νομικών συστημάτων. Η φιλελεύθερη εκδοχή που κυριάρχησε στην αρχή οδήγησε στο να πιστεύουμε ότι ελαστικότητα των επιχειρήσεων και η κοινωνική ανασφάλεια ταυτίζονται και ότι έτσι πρέπει να ξεχάσουμε κάθε κοινωνική προσέγγιση. Η σύγχρονη σοσιαλιστική πρωτοπορία πρέπει να καταδείξει ότι η ελαστικότητα της οικονομίας δεν είναι ασυμβίβαστη με την κοινωνική προστασία. Θα πρέπει όμως να είμαστε σαφείς . Αναζητείται η κοινωνική ασφάλεια απέναντι στα νέα πρότυπα εργασιακών σχέσεων και όχι η εμμονή στην αγκύλωση της σε παρωχημένες εργασιακές σχέσεις.

Οφείλουμε, λοιπόν, να διακρίνουμε την απορύθμιση του κοινωνικού κράτους από την προσαρμογή του που αποτελεί υποχρέωση των σοσιαλιστών ως το βασικό εργαλείο κατά της αναρχίας της αγοράς, να αποδεχτούμε  ότι η μεταρρύθμισή του αποτελεί μέσο για τη διαφύλαξή του και να επινοήσουμε νέα δικαιώματα των εργαζομένων προσαρμοσμένα στη νέα οικονομία.

Το δικαίωμα για επαγγελματική κατάρτιση σε οποιοδήποτε στάδιο της ζωής πρέπει να αποτελέσει συγκεκριμένο δικαίωμα κάθε εργαζόμενου. Το δικαίωμα για ένα κοινωνικό μισθό και κοινωνική ασφάλιση στη διάρκεια της απασχολησιμότητας, το δικαίωμα στην ποιότητα της εργασίας, το δικαίωμα κάθε πολίτη για τις υπηρεσίες κοινής ωφέλειας, έστω και αν ιδιωτικοποιούνται οι επιχειρήσεις, είναι μερικά από τα καινούρια δικαιώματα που ανταποκρίνονται στις προσδοκίες των εργαζομένων. Συγχρόνως, με το νέο δεδομένο ότι όλο και περισσότερο η εξαρτημένη εργασία παίρνει τη μορφή ανεξάρτητων υπηρεσιών, αλλά με πλήρη οικονομική εξάρτηση του εργαζομένου, είναι καιρός η νέα συνθήκη της ΕΕ να λάβει υπόψη αυτήν την εξέλιξη και να νομιμοποιηθούν οι αντίστοιχες δυνατότητες για την προστασία της.

Όμως, πριν από όλα, πρέπει με τη νέα συντακτική συνθήκη να διασφαλιστεί το δικαίωμα για αντικειμενική πληροφόρηση. Αυτή επιβάλλει την υιοθέτηση ενός νέου ευρωπαϊκού καθεστώτος για το σύνολο των ΜΜΕ. Χωρίς μια τέτοια μέριμνα, το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο, αλλά και το ίδιο το δημοκρατικό μας σύστημα θα μετρούν μέρες. Η πληροφόρηση δεν μπορεί να γίνει μονοπώλιο ορισμένων οικονομικών κέντρων.

Όλα αυτά όμως δεν μπορούν να γίνουν στο κενό της πολιτικής. πρέπει να στηριχθούν σε συγκεκριμένες πολιτικές δυνάμεις.

Β. Η πολιτική κάλυψη υπό το φως του «νεολαϊκίστικου» κινήματος

                 H έναρξη ενός νέου λαϊκού κινήματος στη μεταβιομηχανική εποχή τοποθετείται συμβολικά στην κίνηση του Σιάτλ, μια κίνηση διαμαρτυρίας κατά των κοινωνικών αδικιών, των ανισοτήτων και των λοιπών αδιεξόδων ανά τον κόσμο, απότοκα της νεοφιλελεύθερης αντίληψης για την παγκόσμια αγορά. Oι κινήσεις διαμαρτυρίας έκτοτε συνεχίστηκαν σε άλλες πόλεις, στην Πράγα, στο Γκέτεμποργκ, στη Γένοβα.

                 Στη συνέχεια, στο Πόρτο Αλέγκρε συνήλθε  στις 25-30 Ιανουαρίου του 2001  το πρώτο παγκόσμιο κοινωνικό φόρουμ. Έκτοτε επαναλαμβάνεται κάθε χρόνο και φέτος είχαμε το τρίτο κατά σειρά φόρουμ. Αυτή η μικρή περιοχή στο νότο της Βραζιλίας, στην οποία η διακυβέρνηση για 12 χρόνια ανήκει σε ένα συνασπισμό της Αριστεράς, είχε σύμφωνα με βάσιμες εκτιμήσεις πραγματοποιήσει με επιτυχία αυτό που λέμε βιώσιμη ανάπτυξη, με ένα συνδυασμό επενδύσεων στην κατοικία, στα κοινά μέσα μεταφοράς, στη συλλογή των απορριμμάτων, στην ποιότητα των υπηρεσιών των ξενοδοχείων, στην καταπολέμηση του αναλφαβητισμού, στην ασφάλεια κλπ. Το Πόρτο Αλέγκρε επιλέχθηκε για το πρώτο παγκόσμιο κοινωνικό φόρουμ. Το φόρουμ δεν αποτελεί απλώς ένα βήμα διαμαρτυρίας, αλλά ένα χώρο θεωρητικής ανάλυσης και προώθησης πρακτικών λύσεων. Κοινός παρονομαστής παραμένει η αναζήτηση αξιόπιστης πρότασης ενός νέου τύπου παγκοσμιοποίησης, περισσότερο προσαρμοσμένης στις ανθρώπινες ευαισθησίες και τη διεθνή αλληλεγγύη.

                 Το ετερόκλητο πλήθος που συγκροτεί αυτό το φόρουμ δεικνύει ότι πέρασε ανεπιστρεπτί η εποχή όπου η εργατική τάξη ήταν φορέας ηγεμονικών ιδεών κατά την έννοια του Γκραμσι. Σ' αυτή συγκεντρώνονται παραδοσιακοί εργαζόμενοι και παραδοσιακοί εκπρόσωποι συνδικάτων αλλά και νέου τύπου εργαζόμενοι ή ανασφαλείς, εργάτες της βιομηχανίας, άνθρωποι της πνευματικής εργασίας, τα άσπρα κολάρα αλλά και γυναίκες ως εκπρόσωποι του γυναικείου κινήματος, περιβαντολλόγοι, μετανάστες κλπ.

Νέο επίσης χαρακτηριστικό αυτού του κινήματος είναι ότι δεν κυριαρχεί το αίτημα ανατροπής του συστήματος αγοράς αλλά της αποκήρυξης της αναρχίας που δημιουργεί η αγορά. Ο κύριος συνδετικός κρίκος είναι το δημοκρατικό έλλειμμα που συνοδεύει την παγκοσμιοποίηση και συνεπώς η προσοχή συγκεντρώνεται  στην αναζήτηση κανόνων και διαδικασιών εναλλακτικής λειτουργίας της παγκόσμιας αγοράς.

 Εάν θελήσει κανείς να βγάλει κοινές συνισταμένες ανάμεσα στα ετερόκλητα αιτήματα που κυριαρχούν και στις μεταγενέστερες αντίστοιχου τύπου εκδηλώσεις, θα μπορούσε κανείς να πει, όπως λέει και ο Τόνι Νέγκρι, ότι ως βάση έχουν την αντίληψη του welfare state. Αυτήν την αντίληψη προσπαθούν να εμπλουτίσουν με ένα νέο πρόγραμμα για επαναπροσδιορισμό των κοινών αγαθών, την επανενσωμάτωση της κοινωνικής ασφάλειας στους νέους τύπους παραγωγής, τη διαμόρφωση νέων προϋποθέσεων για ένα εγγυημένο εισόδημα, τη συμφιλίωση του συστήματος παραγωγής με τις οικολογικές ευαισθησίες, τον επαναπροσδιορισμό της ελευθερίας των μεταναστευτικών ρευμάτων. Με λίγα λόγια απέναντι στην παγκοσμιοποιημένη διακυβέρνηση πρέπει να δημιουργήσουμε το προφίλ του παγκοσμιοποιημένου πολίτη.

                 Ο απώτερος λοιπόν στόχος είναι η δημιουργία ενός αντίβαρου εξουσίας στην σημερινή ισχυρή αλλά μη διαφανή παγκόσμια οικονομική εξουσία με τη στρατιωτική, χρηματιστηριακή, πολιτιστική και γλωσσική κυριαρχία των ΗΠΑ και τους παγκοσμιοποιημένους οργανισμούς, όπως ο ΠΟΕ, η Παγκόσμια Τράπεζα, το ΔΝΤ με αμφίβολη δημοκρατική νομιμοποίηση. Αυτή η οικονομική εξουσία υποκατέστησε το εθνικό καπιταλιστικό κράτος, δημιουργεί νέους τύπους εξάρτησης και εκμετάλλευσης και εξασφαλίζει την αποτελεσματικότητα της λειτουργίας της παγκόσμιας αγοράς.

Το κοινωνικό αυτό φόρουμ συνέρχεται κατ' έτος σε αντίστοιχη περίοδο με τη Σύνοδο του Νταβός. Αυτό δεν άφησε ανεπηρέαστες τις συζητήσεις του Νταβός που τους ανάγκασε και αυτούς να μιλούν για το δημοκρατικό έλλειμμα στην παγκόσμια διακυβέρνηση.

                 Στο περσινό κοινωνικό φόρουμ του Πόρτο Αλέγκρε αποφασίστηκε η αποκέντρωση σε επιμέρους φόρα, όπως είναι το ευρωπαϊκό. Έτσι, τείνει να αποκτήσει τη μορφή ενός παγκόσμιου διαρθρωμένου κινήματος χωρίς για την ώρα να έχει αυστηρές διαρθρωτικές δομές και με αβέβαιο τον τρόπο μετεξέλιξης του. Αυτό που είναι βέβαιο μέχρι σήμερα είναι ότι υποσκέλισε ή υπερκάλυψε όλα τα άλλα επιμέρους κινήματα τα οποία βέβαια δεν χάνουν την αυτονομία τους. Χρησιμοποιεί ακόμη νέους τύπους πάλης, γνωρίζοντας ότι η παραδοσιακή χρησιμοποίηση του δικαιώματος της απεργίας σε μια κατακερματισμένη αγορά και με την παγκόσμια κινητικότητα του κεφαλαίου δεν είναι ιδιαίτερα αποτελεσματική για τον εργοδότη. Είναι σε διαρκή αναζήτηση αυτών των νέων τύπων, μεταφέρει τη δράση στα μητροπολιτικά κέντρα, στα κέντα διαχείρισης του λογισμικού, και αξιοποιεί τις δυνατότητες που προσφέρει το Ιντερνετ για οργανωτικούς λόγους.

                 Βασικό πολιτικό ερώτημα που τίθεται είναι αν η πολιτική έκφραση αυτών των κινημάτων θα γίνει μέσα από τη ανανέωση της σοσιαλδημοκρατίας ή από νέο πολιτικό σχήμα. Κατά τη γνώμη μου η μεγάλη παράδοση της σοσιαλδημοκρατίας αποτελεί ένα κεκτημένο που δεν μπορεί να μείνει αναξιοποίητο. Εναπόκειται όμως στην ίδια τη σοσιαλδημοκρατία να αποφασίσει αν μπορεί να αφουγκραστεί τις νέες κοινωνικές απαιτήσεις και να προωθήσει την ενότητα των ετερόκλητων διαμαρτυρόμενων, με νέες θεωρητικές προσεγγίσεις και με τρόπους που αντιστοιχούν στα νέα δεδομένα.

                 Η Ευρωπαϊκή Ένωση αποτελεί μέρος της παγκοσμιοποίησης σε περιφερειακό επίπεδο με δημοκρατική νομιμοποίηση. Έχει να επιλέξει ανάμεσα στην εκδοχή να μετατραπεί σε επαρχία των ΗΠΑ και στη φιλοδοξία που ήδη προβάλει με τις διάφορες διακηρύξεις της για ηγεμονικό ρόλο. Το τελευταίο όμως αυτό δεν είναι δυνατόν, αν δεν προωθήσει τη δική της κοινή εκδοχή για εναλλακτική μορφή στον προωθούμενο μέχρι σήμερα τύπο παγκοσμιοποίησης. Για αυτό και το εγχείρημα για ισχυρότερους κοινοτικούς θεσμούς και για ένα Σύνταγμα με κοινωνικό περιεχόμενο πρέπει να πετύχει. Το λαϊκό κίνημα αποκτά για τους προσεχείς μήνες, μέχρις ότου υιοθετηθεί το Ευρωπαϊκό Σύνταγμα, έναν άμεσο στόχο για την επιδίωξη του οποίου αξίζει κάθε κινητοποίηση.