Εισήγηση του Ευρωβουλευτή του ΠΑΣΟΚ καθηγητή Ιωάννη Δ. Κουκιάδη με την ευκαιρία διοργάνωσης ημερίδας του Ευρωπαϊκού Κέντρου Επικοινωνίας, Πληροφορίας & Πολιτισμού (ΕΚΕΠΠ) με θέμα "Ο ευρωπαϊκός χώρος έρευνας και οι ευρωπαίοι πολίτες"
Τίτλος εισήγησης του προεδρεύοντος της ημερίδας Ι. Δ. Κουκιάδη "Ο ευρωπαϊκός χώρος έρευνας και οι ευρωπαίοι πολίτες"
Θεσσαλονίκη 18 Οκτωβρίου 2001
Πρωτοβουλίες για μια Ευρωπαϊκή Επιστημονική Συνεργασία ξεκίνησαν από πολύ παλιά. Ήδη από τη δεκαετία του 50 έχουμε προγράμματα –πλαίσια της Ένωσης που συνέβαλαν αποφασιστικά στην ενίσχυση των ευρωπαϊκών ερευνητικών δυνατοτήτων. Τα δίκτυα αυτά συνεργασίας αποτελούν αξιόλογο κεκτημένο.
Μόνο στην περίοδο 95-99 δημιουργήθηκαν 250.000 διεθνείς δεσμοί συνεργασίας. Παράλληλα έχουμε και εθνικά προγράμματα που εκτελούνται ανεξάρτητα το ένα από το άλλο.
Το όλο πρόγραμμα έρευνας επιχειρείται να τεθεί σε νέα βάση από το 1999. Στις 18 Ιανουαρίου του 2000 έχουμε την Ανακοίνωση της Επιτροπής προς το Συμβούλιο για το σχεδιασμό ενός ευρωπαϊκού χώρου στον τομέα της έρευνας. Επακολούθησε η ανακοίνωση για τη δημιουργία Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας με κατευθυντήριες γραμμές των δράσεων της Ένωσης στον τομέα της έρευνας για έτη 2001-2002. Στόχος του προγράμματος αυτού είναι η δημιουργία ενός χώρου άριστης εκμετάλλευσης υφισταμένων επιστημονικών ικανοτήτων και υλικών πόρων στην Κοινότητα, συνεπούς εφαρμογής των εθνικών και ευρωπαϊκών πολιτικών και ανεμπόδιστης κυκλοφορίας προσώπων και γνώσεων. Το σχέδιο αυτό εγκρίθηκε στο
Ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Λισσαβόνας της 23ης και 24ης Μαρτίου, ως το πλέον βασικό συστατικό της δόμησης μιας ευρωπαϊκής κοινωνίας της γνώσης.
Βασικό εργαλείο υλοποίησης δεν αποτελούν οι δεσμευτικοί κανόνες αλλά η ανοικτή μέθοδος συντονισμού που προσδιορίζει στόχους, μέτρα και προθεσμίες. Τα προς λήψη μέτρα στοχεύουν στην αναίρεση εμποδίων ελεύθερης κυκλοφορίας ερευνητών και γνώσεων, σε συστήματα κοινωνικής προστασίας που δεν θα παρακωλύουν αυτή την κυκλοφορία και ακόμα
στις επιστημονικές συνδιοργανώσεις , το νέο καθεστώς πνευματικής ιδιοκτησίας και τα οργανωμένα συστήματα μεταφοράς γνώσεων.
Παράλληλα , θα ενισχυθεί η πρόσβαση στις γνώσεις και τεχνολογίες που αναπτύσσονται σε όλα τα μέρη του κόσμου και θα καταστεί ελκυστική η επάνοδος των ερευνητών στην Ευρώπη. Η έρευνα στο πλαίσιο του προγράμματος αυτού, πρέπει να στηρίζεται στη συνεργασία επιστημονικών κοινοτήτων, εταιριών και άλλων ερευνητικών κέντρων ιδιωτικού δικαίου. Όπως λέγεται χαρακτηριστικά, πρέπει να δημιουργηθεί ένα νέο συμβόλαιο μεταξύ Ευρωπαίων πολιτών, επιστήμης
τεχνολογίας αλλά και υπευθύνων τεχνολογίας με στόχο την αύξηση της ανταγωνιστικότητας και της απασχόλησης καθώς και την βελτίωση της ποιότητας ζωής. Είναι λοιπόν έρευνα εστιασμένη σε συγκεκριμένους οικονομικούς στόχους
Ακόμη αντικείμενα σύγχρονου πολιτικού προβληματισμού με παγκόσμια διάσταση όπως περιβαλλοντολογικά θέματα , ασφάλεια τροφίμων κτλ , πρέπει να μεταφερθούν στο επίκεντρο ερευνητικής προσπάθειας προκειμένου η ΕΕ να αξιοποιήσει την έρευνα της για τις εξωτερικές πολιτικές αναπτυξιακής βοήθειας. Και αυτό αποτελεί έναν ακόμη στόχο του προγράμματος του Ευρωπαϊκού Χώρου Έρευνας.
Για τον σκοπό αυτό άλλωστε προτείνονται διαφοροποιημένοι στόχοι έρευνας που επιλέγονται με βάση
τις αναπτυξιακές ανάγκες ευρύτερων γεωγραφικών περιοχών όπως είναι οι μεσογειακές χώρες στα Βαλκάνια, η Ρωσία και τα νέα ανεξάρτητα κράτη, οι αναπτυσσόμενες χώρες, οι εκβιομηχανισμένες χώρες και οι χώρες με αναδυόμενη οικονομία. Έτσι για παράδειγμα προτείνεται σε σχέση με τα Βαλκάνια να δοθεί προτεραιότητα σε θέματα ολοκληρωμένης διαχείρισης , γεωργίας, γεωργικής βιομηχανίας, σεισμολογίας, υγείας και προστασίας του περιβάλλοντος , ενέργειας και μεταφορών , διατήρησης πολιτιστικής κληρονομιάς, κάλυψης τέλος του ψηφιακού φάσματος.
Όμως, όπως σωστά επισημαίνεται, δεν μπορεί να επιτευχθεί καμιά πρόοδος αν προηγουμένως δεν τεθεί ως αφετηρία των νέων πρωτοβουλιών η καταπολέμηση των διαρθρωτικών αδυναμιών της Ευρώπης στον τομέα της έρευνας. Γιατί βέβαια το πρόβλημα δεν έγκειται στο κατά πόσον είναι καλή η έρευνα στην Ευρώπη αλλά ο βαθμός συγκρισιμότητας της έρευνας σε σχέση με άλλα ανταγωνιστικά κέντρα. Το 1999 η ΕΕ διέθεσε 70 δις ευρώ λιγότερα απ’
ό,τι οι ΗΠΑ. Οι δαπάνες για έρευνα σε σχέση με το ΑΕΠ στην Ευρώπη ανέρχονται στο 1,8% σε σχέση με τις ΗΠΑ και
σε 3,1% σε σχέση με την Ιαπωνία.
Επίσης παρατηρήθηκε μείωση ως προς τον αριθμό των ερευνητών, τον αριθμό διπλωμάτων ευρεσιτεχνίας και τις εξαγωγές υψηλής τεχνολογίας ανά κράτος.
Δεν μπορεί κανείς παρά να συμφωνήσει με τη θέση της Επιτροπής ότι πρέπει να δοθούν στους Ευρωπαίους πολίτες τα απαιτούμενα μέσα ώστε να ξαναβρούν αυτοί τον ενθουσιασμό τους για τις περιπέτειες της
γνώση,- ενθουσιασμό που εκδήλωσαν και σε άλλες στιγμές της ιστορίας τους –αλλά και να δημιουργήσουν τις προϋποθέσεις για την οικοδόμηση της εμπιστοσύνης στην πρόοδο της τεχνολογίας.