Ομιλία του καθ. Ι.Δ. ΚΟΥΚΙΑΔΗ, αντιπροέδρου της Επιτροπής Νομικών Θεμάτων και Εσωτερικής Αγοράς του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου με τίτλο :

"Η διαδικασία της Λισσαβόνας: πώς η Ευρώπη γίνεται η πιο ευημερούσα κοινωνία"

στο πλαίσιο της ημερίδας που διοργανώνει το Group Kangaroo στο Γραφείο της Αντιπροσωπείας του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου στην Αθήνα

Αθήνα 19 Μαρτίου 2003

1. Ιστορική αναδρομή

Η σύνοδος της Λισσαβόνας αποτέλεσε τη μεγάλη καμπή στην οικονομική και κοινωνική πολιτική της Ευρωπαϊκής Ένωσης και τη μεγάλη ελπίδα για τη διάσωση και ανανέωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου ως εναλλακτικού προτύπου απέναντι στο αμερικανικό. Το κεντρικό της σημείο είναι ότι έθεσε ένα φιλόδοξο στρατηγικό στόχο με δέσμευση για υλοποίηση μέχρι το 2010. Όλοι γνωρίζουμε πλέον ότι αυτός ο στόχος είναι να γίνει η Ένωση "η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη οικονομία της γνώσης ανά την Υφήλιο, ικανή για βιώσιμη οικονομική ανάπτυξη με περισσότερες και καλύτερες θέσεις εργασίας και με μεγαλύτερη κοινωνική συνοχή". Οι φιλόδοξοι αυτοί στόχοι εντάχθηκαν σε μια συνολική στρατηγική που συμπεριλαμβάνει ακόμη και την πολιτική απασχόλησης, όπως προσδιορίστηκε στη διαδικασία της Λισσαβόνας, και το πενταετές πρόγραμμα 2000-2005 με στόχο τη διαμόρφωση μιας νέας Ευρώπης. Μέρος αυτού του προγράμματος υπήρξε η περίφημη κοινωνική ατζέντα της Νίκαιας με ορόσημο το 2006. Με τις συμπληρωματικές αυτές πρωτοβουλίες προκύπτουν ξεκάθαρα δύο πράγματα: Πρώτον, ότι επειδή το ορόσημο του 2010 θεωρήθηκε αρκετά μακρύ ετέθησαν ενδιάμεσοι στόχοι. Το δεύτερο είναι ότι προωθήθηκε μια πολυμερής πολιτική με έντονα τα στοιχεία αλληλεξάρτησης ανάμεσα σε επιμέρους πολιτικές, όπως οικονομική, κοινωνική, εκπαιδευτική, απασχόλησης. Στη συνέχεια, με τη σύνοδο κορυφής του Γκέντεμποργκ προστέθηκε και ο στόχος της βιώσιμης ανάπτυξης που για πολλούς υπερκαλύπτει όλους τους επιμέρους άλλους στόχους..

Για να κλείσουμε το ιστορικό της στρατηγικής της Λισσαβόνας προσθέτουμε ότι η ίδια η Λισσαβόνα καθιέρωσε την εαρινή σύνοδο κορυφής για τα οικονομικά και κοινωνικά θέματα. Η εαρινή σύνοδος του 2003 αποκτά ιδιαίτερη σημασία γιατί προβλέφθηκε να γίνουν σε αυτές ένας ενδιάμεσος απολογισμός της κοινωνικής ατζέντας, η αποτίμηση των διαδικασιών του Λουξεμβούργου για την απασχόληση καθώς και το ποσοστό προσέγγισης των στόχων που τέθηκαν στη Λισσαβόνα. Είναι λοιπόν σύνοδος γενικού απολογισμού και επαναπροσδιορισμού και για αυτό αποκτά ιδιαίτερο ενδιαφέρον για όλους, τους πολιτικούς και τους κοινωνικούς εταίρους, μια ευκαιρία για να δουν τι έγινε. Τι δεν πήγε καλά και τι πρέπει να αλλάξει από απόψεως ουσίας και από απόψεως διαδικασίας.

2. Συνοπτική παρουσίαση του περιεχομένου της στρατηγικής της Λισσαβόνας

2.1 Αν θέλουμε να συνοψίσουμε το περιεχόμενο της συνολικής στρατηγικής όπως αυτή υιοθετήθηκε στη Λισσαβόνα και μετεξελίχθηκε μέχρι σήμερα, θα μπορούσαμε να το συνοψίσουμε τηλεγραφικά στα ακόλουθα σημεία.

Καθιερώθηκε ως βασική αρχή της νέας πολιτικής η ενίσχυση του ρόλου της κοινωνικής πολιτικής ως παραγωγικού παράγοντα.. Αυτή συνοδεύεται από μια δεύτερη παράμετρο που είναι η με κάθε τρόπο υιοθέτηση της αλληλεξάρτησης των πολιτικών, στην καθιέρωση της λεγόμενης policy mix, που έχει σαν επακόλουθο την προώθηση σύνθετων δράσεων.

Τέτοιες αποδοχές συνεπάγονται με τη σειρά τους θεσμικές αλλαγές στην οικονομική διακυβέρνηση. Πράγματι η στρατηγική της Λισσαβόνας συνδέθηκε και στο καθαρά διαδικαστικό μέρος με νέο τρόπο διακυβέρνησης. Η Λισσαβόνα καθιέρωσε νέα ανοικτή μέθοδο συντονισμού σε όλα τα επίπεδα καθώς και μια ετήσια διαδικασία ελέγχου, με αξιολόγηση της προόδου ως προς τους στόχους που έχουν τεθεί σε κάθε εαρινό ευρωπαϊκό συμβούλιο και με προώθηση των ποιοτικών δεικτών. Η μέριμνα για μια συνεκτική πολιτική, που σημαίνει συνδυασμό και ενίσχυση συνοχής επιμέρους πολιτικών, οικονομικής, κοινωνικής, απασχόλησης, περιβάλλοντος είναι έκδηλη. Αυτό είχε για συνέπεια τα διάφορα ενδιαφερόμενα τομεακά συμβούλια, όπως ΕCOFIN, συμβούλιο ανταγωνιστικότητας, κοινωνικών υποθέσεων, να παρεμβαίνουν με παράλληλες εκθέσεις και στη συνέχεια να ακολουθείται ένας συντονισμός από το Συμβούλιο Γενικών Υποθέσεων.

Οι νέοι αυτοί τρόποι εναλλακτικής διακυβέρνησης σε επίπεδο ΕΕ πιέζουν και για αντίστοιχες αλλαγές διακυβέρνησης σε εθνικό επίπεδο. Ένας νέος τρόπος λειτουργίας των Υπουργείων εκκολάπτεται ως αναγκαία συνέπεια για την από κοινού υιοθέτηση μέτρων από περισσότερους Υπουργούς και της προώθησης της πολιτικής του mainstreaming. Όσοι γνωρίζουν πως σκέπτονται και δρουν οι Υπουργοί θα κατανοήσουν εύκολα τις αντιστάσεις που καταγράφονται μέχρι σήμερα για μια τέτοια συνεκτική πολιτική. Στο πλαίσιο αυτής της διακυβέρνησης εντάσσεται και η πολιτική επίτευξης πολιτικής συμφωνίας για την κινητοποίηση των τριών βασικών εταίρων και η προώθηση της λεγόμενης οριζόντιας επικουρικότητας που δίνει έμφαση στην προαγωγή της περιφερειακής και τοπικής διάστασης για την απασχόληση.

2.2 Μια άλλη βασική παράμετρος της στρατηγικής της Λισσαβόνας είναι ο εκσυγχρονισμός του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου που ενσαρκώνεται σε δύο πράγματα. Πρώτον, στην ανάγκη ισορροπίας ανάμεσα σε ευελιξία και ασφάλεια ή άλλως στην προώθηση της αντίληψης ότι ανασφάλεια και ελαστικότητα δεν ταυτίζονται και δεύτερον στην προώθηση της αντίληψης ότι δεν είναι ασυμβίβαστη η νέα εργασιακή προστασία απέναντι στις νέες ελαστικές μορφές. Αυτό αποτελεί ένα ενδιαφέρον νέο κοινωνικό κεκτημένο.

2.3 Επιπροσθέτως, ένα σημαντικό μέρος από δράσεις αναφέρεται στα θέματα απασχόλησης στην οποία δίνεται και μια σχετική προτεραιότητα. Η στρατηγική της Λισσαβόνας συγκεντρώνει εδώ ένα μεγάλο μέρος των ενδιαφερόντων της στο τετραπλού έλλειμμα της αγοράς, που είναι η ψαλίδα των υπηρεσιών, η ψαλίδα ανάμεσα στα φύλα και τις ηλικίες και η ψαλίδα ανάμεσα στις ειδικότητες. Η αντιμετώπιση της ψαλίδας στις υπηρεσίες μας φέρνει αντιμέτωπους με την διαμορφούμενη στην πράξη αναδιάρθρωση της εργατικής τάξης. Ως προς τα φύλα και τις ηλικίες η πολιτική οδηγεί στα μέτρα για την αύξηση του ενεργού πληθυσμού. Ως προς δε τις ειδικότητες που σημαίνει ανάπτυξη νέων δεξιοτήτων οδηγεί στο πλέγμα μέτρων που συνδέονται με την οικονομία της γνώσης. Προς την κατεύθυνση αυτή υλοποιούνται τα προγράμματα e-Europe και e-learning καθώς και της δια βίου κατάρτισης. Για να πετύχουν τέτοια προγράμματα απαιτείται ως προϋπόθεση η κινητοποίηση όλων των αρμοδίων παραγόντων, η γενική προσαρμογή των ευρωπαϊκών συστημάτων εκπαίδευσης και η συνδυασμένη έρευνα στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Όλα λοιπόν απαιτούν σύνθετες ενέργειες που έλειπαν από την παραδοσιακή πολιτική απασχόλησης.

2.4 Ένα άλλο σημείο που συνδέεται με τον εκσυγχρονισμό του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου είναι η θεώρηση της ποιότητας ως γενικής αξίας στην αναπτυσσόμενη οικονομία. Εδώ πρόκειται πρακτικά για την επέκταση μια έννοιας, που ήταν συνδεδεμένη με την ανταγωνιστικότητα στην αγορά και ήταν γνωστή στον επιχειρηματικό κόσμο, στο σύνολο της κοινωνίας και για την μετατροπή της ανταγωνιστικότητας από αποκλειστική αξία της αγοράς σε βασική αξία στον κοινωνικό τομέα. Αυτό θα επιτρέψει, σύμφωνα με την κοινωνική ατζέντα τον καλύτερο συνδυασμό οικονομικών και κοινωνικών πολιτικών, την επίτευξη του στόχου όχι απλώς για περισσότερες αλλά και για καλύτερες και ελκυστικότερες θέσεις εργασίας και στην απάλειψη από τις φοβίες ότι οι κοινωνικές δαπάνες εμποδίζουν οπωσδήποτε την ανταγωνιστικότητα.

Η κύρια διαφορά ανάμεσα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ δεν συνίσταται στο επίπεδο δαπανών ως ποσοστό του ΑΕΠ αλλά στις μεθόδους χρηματοδότησης Στην Ευρώπη χρηματοδοτούνται κυρίως μέσω της φορολογίας, στις ΗΠΑ καλύπτονται από εισοδήματα μετά από την καταβολή των φόρων. Άμεση συνέπεια αυτής της διαφοράς είναι ότι στις ΗΠΑ έχουμε πρόβλημα ανισοτήτων, στην Ευρώπη πρόβλημα διαχείρισης του δημοσίου χρήματος. Το συμπέρασμα λοιπόν σύμφωνα με τη στρατηγική της ΛΙσσαβόνας είναι ότι δεν πρέπει να ανατραπεί το ευρωπαϊκό κοινωνικό μοντέλο μειώνοντας τις κοινωνικές δαπάνες αλλά μέσω του εκσυγχρονισμού του να επιτύχει τις καλύτερες ποιοτικές επιδόσεις και για αυτό.

2.5 Η στρατηγική της Λισσαβόνας, όπως αυτή σκιαγραφήθηκε πιο πάνω, έχει ως αναγκαίο συμπλήρωμα ειδικά μέτρα για την αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού με την έννοια, όμως, ότι βαρύτητα δεν δίνεται όπως στο παρελθόν στην ελαχιστοποίηση των αρνητικών κοινωνικών συνεπειών που επιφέρουν οι διορθωτικές αλλαγές, αλλά σε μέτρα που να επιδιώκουν την κοινωνική ένταξη. Πρόκειται για μια προωθημένη αρχή με επιμέρους στρατηγικούς στόχους, τη διευκόλυνση πρόσβασης σε όλους τους πόρους, τα δικαιώματα και τις υπηρεσίες, την πρόληψη του κινδύνου αποκλεισμού, την αρωγή στις πλέον ευάλωτες ομάδες και την κινητοποίηση όλων των αρμόδιων φορέων. Για να υλοποιηθούν όμως όλα αυτά πρέπει κατά την ατζέντα να ενσωματώνονται σε όλες τις επιμέρους πολιτικές.

2.6 Αφήσαμε για τελευταίο σημείο που προσδιορίζει το περιεχόμενο της πολιτικής της Λισσαβόνας, τη βιώσιμη ανάπτυξη. Όχι γιατί είναι υποδιέστερος αλλά γιατί η βιώσιμη ανάπτυξη θεωρείται ο τρίτος βασικός πυλώνας της στρατηγικής της Λισσαβόνας κοντά στους άλλους δύο που είναι η οικονομική και κοινωνική πολιτική. Ενώ όμως όλοι την επικαλούνται, δεν έχει ακόμα αποκρυσταλλωθεί ούτε το συγκεκριμένο περιεχόμενό των αναγκαίων αλλαγών ούτε και τα μέσα και οι τρόποι για την υλοποίηση του. Δεν υπάρχει ακόμα συμφωνία για το βαθμό προτεραιότητας σε σχέση με τους άλλους στόχους.

Υπάρχουν δύο τάσεις, η μία που πρεσβεύει την ισότιμη αντιμετώπιση, και η άλλη που περιορίζεται σε μια ισόρροπη συνεκτίμηση, που πρακτικά μεταθέτει την έμφαση στους δύο άλλους πυλώνες. Ακόμη δεν αντιμετωπίζεται ως ένα ολοκληρωμένο εργαλείο εργασίας. Αυτό που επιζητείται και θα συζητηθεί στην εαρινή σύνοδο είναι η αποφυγή περιορισμού της βιώσιμης ανάπτυξης σε καθαρά περιβαντολογικά θέματα. Επιδιώκεται να γίνει δεκτό για μια πολιτική προσέγγιση με σκοπό την ταυτόχρονη επιδίωξη μιας ισορροπίας ανάμεσα στην καθαρά οικονομική ανάπτυξη, την ευημερία ως έκφραση ποιότητας ζωής, την κοινωνική δικαιοσύνη ως μέσο περιορισμού μη ανεκτών ανισοτήτων και στις περιβαντολογικές αξιολογήσεις, ως μέσο διάσωσης του οικοσυστήματος για τις επόμενες γενεές.

3. Επιτυχίες και ελλείψεις

Η στρατηγική της Λισσαβόνας αποτέλεσε την μεγάλη ελπίδα για τη διάσωση και την ανανέωση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου, βοήθησε μέχρι σήμερα στη λήψη μιας σειράς πρωτοποριακών πρωτοβουλιών. Έχει όμως δυστυχώς καταγράψει αρκετές ελλείψεις στην πράξη. Σημαντικές καθυστερήσεις παρατηρούνται ως προς όλους τους στόχους. Τις καθυστερήσεις και ανεπάρκειες στη διαδικασία της Λισσαβόνας αναγνώρισε και η Επιτροπή με την τελευταία της έκθεση του 2003.

3.1 Ως προς το θέμα των περισσότερων θέσεων εργασίας οι ποσοτικοί στόχοι που τέθηκαν 70% για τους άντρες και 60% για τις γενικές για το 2010 και ενδιάμεσα 67% και 57% δεν φαίνεται να προσεγγίζονται. Ως βασικό αίτιο για αυτό προτάσσεται ότι προϋπέθεταν ένα μέσο ρυθμό οικονομικής αύξησης ύψους 3%, που δεν εκπληρώθηκε. Το ερώτημα που μένει προς απάντηση είναι αν αυτό αποτελεί αίτιο ή συνέπεια ενός μη επιτυχούς συντονισμού της όλης πολιτικής ή θύμα των αντιστάσεων που συναντά η υλοποίηση των αποφάσεων της Λισσαβόνας

3. 2 Ακόμα μεγαλύτερες δυσκολίες συνιστά η επιδίωξη του στόχου για καλύτερες θέσεις απασχόλησης, δηλαδή για την ποιότητα της εργασίας. Η εμμονή στο στόχο αυτό εξακολουθεί να είναι δεδομένη και αυτό είναι το αισιόδοξο γιατί η θεώρηση της ποιότητας ως γενικής αξίας στην αναπτυσσόμενη οικονομία εξακολουθεί να αποτελεί βασική παράμετρο στη νέα κοινωνική πολιτική. Η ανάληψη όμως ως προς το στόχο αυτό πρακτικής δράσης δεν υπήρξε μέχρι σήμερα η πλέον επιτυχής.

Το βασικό ζητούμενο εδώ που ήταν η διαμόρφωση ενός θετικού κλίματος για την κατανόηση των αλλαγών απέχει πολύ από το να είναι πραγματικότητα. Παρά τις προκεχωρυμένες προσπάθειες για αναδιανομή σε νέα βάση των ευθυνών ανάμεσα στις επιχειρήσεις και στους εργαζομένους, ανάμεσα στο κεφάλαιο και τα συνδικάτα. Λείπει ίσως ακόμη ένα μακροχρόνιο κοινωνικό συμβόλαιο, όπως αυτό το γνωρίσαμε στα ένδοξα τριάντα χρόνια μετά τον πόλεμο.

Είναι ακόμη γεγονός ότι στις νέες ρυθμίσεις, όπως οι οδηγίες για τις συμβάσεις ορισμένου χρόνου και για την τηλεργασία, η μέριμνα για ισορροπία ανάμεσα στην ευελιξία και την ασφάλεια είναι εμφανής και αυτό είναι θετικό. Ωστόσο, δεν έχει μέχρι σήμερα επιτευχθεί ένας γενικότερος προσδιορισμός ανάμεσα στα όρια ευελιξίας και στα όρια ασφάλειας, και δεν έχει προωθηθεί ένα πακέτο εξειδικευμένων μέτρων που θα καθορίζει απέναντι σε κάθε τύπο ευελιξίας τα αντίστοιχα εξειδικευμένα μέτρα ασφάλειας. Μόνο τότε ο κόσμος της εργασίας θα αποκτήσει εμπιστοσύνη στην πολιτική εκσυγχρονισμού του ευρωπαϊκού προτύπου. Έτσι για παράδειγμα, αφού ο απασχολήσιμος αποτελεί όντως μέρος του νέου συστήματος παραγωγής δεν έχουμε ακόμη σαφή εικόνα για τα δικαιώματα που του αναλογούν. Από τη στιγμή μάλιστα που με την προτεινόμενη αναθεώρηση στις κατευθυντήριες οδηγίες για την απασχόληση επιδιώκεται να δοθεί προτεραιότητα σε δράσεις που προάγουν την απασχολησιμότητα και την ανάπτυξη του επιχειρηματικού πνεύματος, οι δράσεις αυτές θα πρέπει να συνοδεύονται με συγκεκριμένα νέα δικαιώματα που θα συμψηφίζουν την προκύπτουσα ανασφάλεια και δε θα εμποδίζουν το στόχο για καλύτερες θέσεις.

3.3 Στον πενταετή απολογισμό για την απασχόληση διαπιστώνεται ότι η πρακτική του αποσπασματικού χαρακτήρα στις προσεγγίσεις δεν ξεπερνιέται εύκολα. Διαπιστώνεται ακόμη η απροθυμία ορισμένων κρατών μελών για την επιβολή ποσοτικών στόχων. Θα είναι επιτυχία στην εαρινή σύνοδο αν καμφθεί αυτή η απροθυμία.

3.4 Στα θετικά του απολογισμού είναι και το γεγονός που, και το αναγνωρίζει και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, ότι πολλές από τις δεσμεύσεις που αντελήφθησαν μετουσιώθηκαν σε πράξεις όχι μόνο με την προώθηση αντίστοιχων οδηγιών αλλά και με τη μέθοδο ενίσχυσης των διαπραγματεύσεων και με την αξιοποίηση των μεθόδων συντονισμού. Όμως, προσάπτεται στην Επιτροπή ότι υπάρχει μία έλλειψη συστηματικής περιγραφής των στοιχείων που έχουν εφαρμοστεί, ότι έτσι η αναγκαία πληροφόρηση στους κοινωνικούς εταίρους που θα τους επιτρέψουν να συμβάλλουν στις αναγκαίες προσαρμογές είναι ελλιπής και ότι πολλές φορές περιορίζεται στο να επιβάλλει έναν κατάλογο δράσεων, ενώ όφειλε να υποβάλλει ένα ολοκληρωμένο κείμενο που να αναλύει το παρελθόν και να προγραμματίζει το μέλλον. Πολλές από τις μελλοντικές δράσεις εκφράζονται με γενικόλογο τρόπο, όπως στα θέματα των ατόμων με ειδικές ανάγκες και μείωση του χρόνου εργασίας. Στα θέματα της δια βίου μάθησης αναγνωρίζεται, και αυτό το ομολογεί και η Επιτροπή, ότι μόνο στα μισά περίπου κράτη έχουν σχεδιαστεί ολοκληρωμένες στρατηγικές, αλλά και σε αυτά ακόμη η υλοποίηση παραμένει σε πρώιμο στάδιο.

3.5 Τα μεγαλύτερα όμως εμπόδια συναντά η προώθηση της πολιτικής της βιώσιμης ανάπτυξης. Εδώ σημαίνει το εξής περίεργο: Οι διακηρύξεις γύρω από αυτή συγκινούν όσο τίποτε άλλο, οι αναγκαίες όμως λύσεις μεταφέρονται για το μέλλον και αποφεύγονται μέτρα που βραχυπρόθεσμα μπορεί να είναι επώδυνα.. Βέβαια, οι κοινωνίες δεν είναι έτοιμες για να αποκρούσουν τις μη βιώσιμες τάσεις βιομηχανικής ανάπτυξης, γιατί αυτό συνεπάγεται τον περιορισμό των σημερινών προτύπων παραγωγής και κατανάλωσης. Χωρίς, όμως, ένα σταδιακό έστω περιορισμό των μη βιώσιμων πρότυπων παραγωγής και κατανάλωσης ο στόχος για τη βιώσιμη ανάπτυξη μετατίθεται για τις επόμενες γενιές. Το συμπέρασμα είναι ότι έχουμε ελλιπή ενσωμάτωση της βιώσιμης ανάπτυξης στη στρατηγική της Λισσαβόνας.

3.6 Όσον αφορά το καθαρά διαδικαστικό μέρος της στρατηγικής της Λισσαβόνας, τα μέσα και οι τρόποι συντονισμού που επινοήθηκαν θεωρούνται ότι συνιστούν σωστή ιδέα.. Η έλλειψη όμως εμπειρίας και οι αντιστάσεις, που ήταν όμως αναμενόμενες δημιουργούν ορισμένες δυσλειτουργίες.


Πράγματι η ευθυγράμμιση των διαφορετικών τομέων πολιτικής δεν είναι εύκολο πράγμα ούτε σε κοινοτικό ούτε σε εθνικό επίπεδο, όπου υποτίθεται γίνεται η υλοποίηση των μέτρων της στρατηγική της Λισσαβόνας. Αλληλεξάρτηση πολιτικών σημαίνει σύνθετες δράσεις. Αυτό απαιτεί διαφορετική κουλτούρα στη διαχείριση της πολιτικής και στον τρόπο προσέγγισης των αιτημάτων που θέτουν οι κοινωνικοί εταίροι. Σε επίπεδο Ευρωπαϊκής Ένωσης η ανάγκη για συνεργασίες πολυτομεακής φύσης ξεπερνά τα παραδοσιακά όρια μεταξύ των σχηματισμών του Συμβουλίου, των γενικών διευθύνσεων της Επιτροπής και των Επιτροπών του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Και στους τρεις αυτούς τομείς εκδηλώθηκαν σοβαρές εντάσεις. Δεν είναι τυχαίο ότι ως προς το εαρινό Συμβούλιο του 2003 υπήρξαν έντονες αντιπαραθέσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ως προς τον αν θα υπάρχουν ξεχωριστές εκθέσεις ή μια κοινή έκθεση. Αντίστοιχοι προβληματισμοί ανακύπτουν και στο εθνικό επίπεδο από τη συνλειτουργία των διαφόρων Υπουργείων.

4. Αντί επιλόγου

Δύο είναι τα βασικά ερωτήματα που τίθονται μετά από όλα αυτά : Πρώτον, οι σχεδιασμοί, τα μέτρα που υιοθετήθηκαν από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή είναι αρκετά και εφαρμόζονται κατά τέτοιο τρόπο ώστε να πείθουν τους Ευρωπαίους πολίτες ότι η κοινωνική πολιτική δεν είναι ο φτωχός συγγενής της ΕΕ; Πολλοί είναι εκείνοι που ανησυχούν ότι η ΕΕ δεν ακολουθεί με σταθερότητα την πίστη της στο ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο. Μέχρι ενός σημείου αυτό είναι αναπόφευκτο γιατί στην κορυφή της δεν βρίσκεται μια κυβέρνηση με συγκεκριμένο πολιτικό πρόγραμμα που να νομιμοποιείται από ένα ενιαίο εκλογικό σώμα.

Το δεύτερο ερώτημα είναι σε ποιο βαθμό έχουν πειστεί οι βασικοί παράγοντες ότι ο δρόμος για να γίνει η οικονομία της Ευρώπης η ανταγωνιστικότερη και δυναμικότερη ανά την Υφήλιο περνάει μέσα από τη διατήρηση του ευρωπαϊκού κοινωνικού προτύπου και όχι με το να ριχτεί η Ευρώπη στο μήλο του παγκόσμιου φιλελευθερισμού.

Όσον αφορά τέλος για την επιδιωκόμενη ισορροπία ανάμεσα στους επιμέρους στόχους της στρατηγικής της Λισσαβόνας, αυτή για να πραγματοποιηθεί χρειάζεται μια συνολική συμφωνία ανάμεσα στο τι συνιστά ατομική ευθύνη και τι συλλογική ευθύνη. Και ακόμη θα πρέπει να προσθέσουμε ότι για να επιτευχθεί αυτή η ισορροπία δεν αρκεί μόνο να σχεδιαστεί, πρέπει να διατηρείται με συνέπεια κατά την εφαρμογή της αντίστοιχης πολιτικής και να τροφοδοτείται και με τις αντίστοιχες χρηματοδοτήσεις.

Το ευρωπαϊκό κοινωνικό πρότυπο αποτελεί για εμάς ένα κεκτημένο που δεν φαίνεται ίσως να υπάρχει σε καμιά άλλη περιφέρεια στον πλανήτη. Εναπόκειται σε εμάς να δείξουμε τη ρώμη του απέναντι στους ακραιφνείς όρους της αγοράς.