Από την συμμετοχή του ευρωβουλευτή και αντιπροέδρου της Επιτροπής Νομικών Θεμάτων και Εσωτερικής Αγοράς του ΕΚ Ιωάννη Κουκιάδη στον Ορεινό Αύγουστο με θέμα: "Το μέλλον των περιφερειακών πολιτικών στη διευρυμένη Ευρώπη", που έλαβε χώρα από 1 έως 3 Αυγούστου 2003, στα Πράμαντα του νομού Ιωαννίνων.

Η Ευρώπη των περιφερειών και οι πολιτικές της ΕΕ για οικονομική, κοινωνική και εδαφική συνοχή.

Α. Η περιφερειακή πολιτική και οι χρηματοδοτήσεις από τα διαρθρωτικά ταμεία.

Ι. H δεύτερη έκθεση προόδου για την οικονομική και κοινωνική συνοχή σε σχέση με τις τάσεις που εμφανίζονται στις περιφέρειες.

1. Η έκθεση αναφέρει διάφορους παράγοντες που θα έχουν αναμφίβολα επιπτώσεις στην μελλοντική πολιτική συνοχής, ενόψει της διεύρυνσης.
α. Αναμένεται μια άνευ προηγουμένου διεύρυνση των οικονομικών ανισοτήτων στην ΕΕ.: η διαφορά του κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ μεταξύ του 10% του πληθυσμού που ζει στις πλέον ευημερούσες περιφέρειες και του ίδιου ποσοστού που ζει στις λιγότερο ευημερούσες περιφέρειες θα είναι υπερδιπλάσια στην ΕΕ των 25 σε σύγκριση με την κατάσταση που επικρατεί στην ΕΕ των 15.
β. Η γεωγραφική μετατόπιση στο "μοντέλο" των ανισοτήτων: στην ΕΕ των 25 κρατών μελών, 116 εκατ. άτομα, ή το 25% του συνολικού πληθυσμού, θα ζει σε περιφέρειες με κατά κεφαλήν ΑΕγχΠ κάτω του 75% του μέσου όρου της ΕΕ, έναντι 68 εκατ. ατόμων, ή το 18% του συνόλου, στην ΕΕ των 15 κρατών μελών. Από αυτούς, 4 στους 10 πολίτες θα ζούν σε περιφέρειες που ανήκουν στα σημερινά κράτη μέλη ενώ οι άλλοι έξι θα είναι υπήκοοι των υποψήφιων χωρών.
γ. Μια λιγότερο ευνοϊκή κατάσταση απασχόλησης. Για να ευθυγραμμιστεί το μέσο επίπεδο απασχόλησης θα απαιτηθούν τρία νέα εκατ. θέσεις.

2. Με βάση τις προτάσεις των διαφόρων κρατών μελών καθορίστηκαν ορισμένες προτεραιότητες για την μελλοντική πολιτική συνοχής. Υπάρχει ευρεία συναίνεση για την ανάγκη συνέχισης συγκέντρωσης των πόρων στις λιγότερο αναπτυγμένες περιφέρειες, με συνέχιση της χρήσης των σημερινών κριτηρίων επιλεξιμότητας.
Υπάρχει ευρεία συμφωνία να αντιμετωπιστεί η στατιστική επίδραση της διεύρυνσης, πράγμα που σημαίνει δίκαιες ρυθμίσεις για τις περιφέρειες των σημερινών κρατών μελών που μετά τη διεύρυνση κινδυνεύουν να γίνουν μη επιλέξιμες. 18 περιφερείς με πληθυσμό 21 εκατ. θα μπορούσαν να βρεθούν στην κατάσταση αυτή ανάμεσα στις οποίες και μερικές ελληνικές. Θα πρέπει τουλάχιστον να προβλεφθεί μια διαδικασία σταδιακής μείωσης της κοινοτικής ενίσχυσης.
Επίσης, γίνεται δεκτό ότι για ειδικές περιπτώσεις απομακρυσμένων περιοχών περιφερειών, τα λιγότερο ευνοημένα νησιά και περιφέρειες με υπερβολικά χαμηλή πυκνότητα πληθυσμού θα πρέπει να τύχουν ιδιαίτερης μεταχείρισης.

3. Η έκθεση προβλέπει όμως δράση και για τις περιφέρειες που δεν θεωρούνται λιγότερο αναπτυγμένες. Έτσι έως το 2006 το 1/3 των πιστώσεων θα κατευθυνθεί στις περιφέρειες όπου δεν είναι επιλέξιμες στο πλαίσιο του στόχου 1. Εδώ τα θέματα οικονομικής και κοινωνικής συνοχής συνδέονται με άλλες προκλήσεις που αντιμετωπίζει η ΕΕ. Για τις περισσότερο αναπτυγμένες περιφέρειες απασχολούν τα θέματα ανταγωνιστικότητας, αειφόρου ανάπτυξης, οικονομικής και κοινωνικής αναδιάρθρωσης. Οι αρχικές θέσεις ορισμένων κρατών μελών να εγκαταλειφθούν από την ΕΕ οι περιφέρειες που δεν εμπίπτουν στο στόχο 1, δεν φάνηκε να κερδίζουν έδαφος. Σε αυτό έπαιξε ρόλο και οι σοσιαλιστικής εμπνεύσεως προτεραιότητες που αποτελούν μέρος της στρατηγικής του Συμβουλίου της Λισσαβόνας. Η στρατηγική αυτή δεν μπορεί να προωθηθεί όταν ορισμένες περιφέρειες, έστω και όταν θεωρούνται αναπτυγμένες, δεν έχουν τις ίδιες δυνατότητες με άλλες περιφέρειες για τη επίτευξη των στόχων αυτών. Έτσι προβλέπεται η ενίσχυση των στόχων 2 και 3, πράγμα που θα οδηγήσει σε μια αναπροσαρμογή της ελληνικής προσέγγισης.
Αντικείμενο κριτικής έγιναν οι μερικές φορές η μη επαρκής προστιθέμενη αξία παρά τις μεγάλες χρηματοδοτήσεις, ο υπερβολικός φόρτος διοικητικής εργασίας, καθώς και η ελλιπής πολλές φορές λήψη υπόψιν της εδαφικής διάστασης.

Υπογραμμίστηκε ακόμη, και αυτό έχει ιδιαίτερη σημασία, ότι η ανελαστικότητα που προκύπτει από το ενιαίο σύστημα που καθιέρωσε η ΕΕ από τους λεπτομερείς κανόνες που στηρίζονται σε ένα ενιαίο μοντέλο είναι ακατάλληλα λόγω των τεράστιων διαφορών από την άποψη αναγκών μορφών βοήθειας και πόρων οι οποίοι θα πρέπει να διατεθούν. Ακόμη, αυτό το ενιαίο μοντέλο δεν διευκολύνει τις δράσεις που προωθούν διασυνοριακή και διαπεριφερειακή συνεργασία. Προτείνονται λοιπόν αλλαγές στις μεθόδους διαχείρισης των κονδυλίων.
Έχει παρατηρηθεί ότι τα θέματα διοικητικής διαχείρισης των προγραμμάτων έχουν πολύ μεγαλύτερη σημασία από τα θέματα περιεχομένου και στρατηγικών προτεραιοτήτων. Γι' αυτό προτείνεται μια νέα προσέγγιση. Συνωδά, επιδιώκεται ένα περισσότερο αποκεντρωμένο σύστημα εφαρμογής.
Για την απλοποίηση των κανόνων άσκησης περιφερειακής πολιτικής, την απλοποίηση των διοικητικών λειτουργιών και ειδικά ως προς τη γραφειοκρατία που περιβάλλει τη διαδικασία των πληρωμών είναι σύμφωνο και το ΕΚ, όπως καταγράφεται αυτό στην έκθεση Μαστοράκη που υιοθετήθηκε πρόσφατα.
Η Επιτροπή θα παρουσιάσει τις προτάσεις της για τις νέες δημοσιονομικές προοπτικές εν ευθέτω χρόνω. Πάντως το ΕΚ και πολλά κράτη μέλη συμφωνούν ότι ένα ποσοστό ίσον του 0,45% του κοινοτικού ΑΕΠ αποτελεί ελάχιστο επίπεδο για τη διάθεση πόρων στην πολιτική συνοχής.
Υπενθυμίζεται μέχρι το τέλος του 2003 θα δημοσιευθεί η τρίτη έκθεση προόδου με βάση την οποία θα δημιουργηθούν οι συνθήκες για την εφαρμογή της νέας γενιάς προγραμμάτων που θα τεθούν δε εφαρμογή κατά την έναρξη της νέας περιόδου προγραμματισμού. Μέσα εδώ εντάσσονται και θέματα για την μελλοντική διαχείριση των διαρθρωτικών ταμείων και για τον τρόπο κατανομής των ευθυνών.
Το επιπλέον ενδιαφέρον για τις περιφέρειες είναι τα προβλεπόμενα σχέδια για την διοργάνωση διαβουλεύσεων στις αρχές του 2004 στο πλαίσιο ενός φόρουμ για θέματα συμμετοχής. Αναμένονται λοιπόν νέες προτάσεις και νέες εξελίξεις που αφορούν τον προγραμματισμό 2007-2013.

II. Οι χρηματοδοτήσεις για την πολιτική συνοχής και οι επιδιωκόμενοι στόχοι.

1.Τρεις στόχοι των χρηματοδοτήσεων.
Χρηματοδοτείται με 137 δις, ήτοι το 70% του συνόλου των κονδυλίων των διαρθρωτικών ταμείων.

Στόχος πρώτος: Προώθηση της ανάπτυξης και διαρθρωτικής προσαρμογής των περιφερειών που παρουσιάζουν αναπτυξιακή καθυστέρηση.

Στόχος δεύτερος: Στήριξη της οικονομικής και κοινωνικής μεταλλαγής στις περιοχές που αντιμετωπίζουν διαρθρωτικά προβλήματα (παρακμάζουσες αγροτικές περιοχές, περιοχές που αντιμετωπίζουν κρίση, αστικές κοινωνίες που αντιμετωπίζουν δυσκολίες).
22,5 δις ήτοι 11,5% της συνολικής επιδότησης.

Στόχος τρίτος: Στήριξη προσαρμογής και εκσυγχρονισμού των πολιτικών και των συστημάτων εκπαίδευσης, κατάρτισης, απασχόλησης για τις περιφέρειες εκτός στόχου 1.
24 δις ευρώ, ήτοι 12,3% της συνολικής επιδότησης.

Στόχοι ένας και δύο: Μπορούν να θεωρηθούν περιφερειακοί στόχοι ή γεωγραφικά στοχοθετημένοι.

Οι χρηματοδοτήσεις καλύπτουν άνω του 35% του προϋπολογισμού της Ένωσης. Πρόκειται για την χρηματοδοτική αλληλεγγύη.

Σύνολο μεταφερομένων ποσών για περίοδο 2000-2006: 213 δις.

2. Ειδικότερα ο στόχος 1.

Στόχος 1: Επιλέξιμες περιοχές όπου το ΑΕΠ είναι χαμηλότερο από το 75% του κοινοτικού μέσου όρου.
Εντάσσεται όλη η Ελλάδα με 21 δις ευρώ έναντι 38 Ισπανίας, 22 Ιταλίας και 16 Πορτογαλίας. Ενώ για τον στόχο 2, που δεν συμμετέχει η Ελλάδα διατίθενται μόνο 22 δις.
Ο προγραμματισμός αποτελεί σημαντικό στοιχείο της περιφερειακής πολιτικής. Σε αυτόν περιλαμβάνονται οι γενικοί προσανατολισμοί, περιγραφή κατάστασης ανά περιφέρεια κτλ. Τα έγγραφα προγραμματισμού στην Ελλάδα έχουν τη μορφή του κοινοτικών πλαισίων στήριξης με την μορφή τις περισσότερες φορές των επιχειρησιακών προγραμμάτων. Σε αυτά περιλαμβάνονται οι στόχοι, οι προτεραιότητες, οι άξονες ανάπτυξης. Με προτεραιότητα σε εμάς τις μεταφορές, την κατάρτιση, τη στήριξη επιχειρήσεων.
Ειδικά για την Ήπειρο, που ως γνωστόν είναι η φτωχότερη περιφέρεια της Ελλάδας με κατά κεφαλήν εισόδημα της τάξης του 43,82% του μέσου όρου της ΕΕ, και με πληθυσμό που ζει στις αγροτικές περιοχές πάνω του 50%, ένα σημαντικό μέρος της ενίσχυσης προορίζεται για την βελτίωση της υποδομής της με στόχο να καταστεί αυτή η βόρεια πύλη προς την κεντρική και δυτική Ευρώπη. Αυτό αφορά όχι μόνο τις οδικές μεταφορές, αλλά και τα ενεργειακά δίκτυα. Το μειονέκτημα από την απομόνωση της προσδοκάται να εξαλειφθεί μέσα από δράσεις που θα καταστήσουν την ειδική γεωγραφική της θέση το σημαντικότερο στοιχείο δυναμισμού της. Η ενίσχυση δια της επιχείρησης επιδιώκει την σταυρογονιμοποίηση της καινοτομίας και του επιχειρηματικού πνεύματος σε διάφορους τομείς της νέας οικονομίας.
Δεύτερη προτεραιότητα αποτελεί η ενίσχυση της αξίας των αστικών περιοχών μέσω της δημιουργίας περιβαλλοντικών και κοινωνικών εγκαταστάσεων, όπως εγκαταστάσεις για την υγεία, την πρόνοια, το περιβάλλον.
Τρίτη προτεραιότητα ξεκινά από το γεγονός ότι ο τουρισμός αγνοεί τη φυσική και πολιτισμική ομορφιά των άγριων βουνών της. Έτσι, προσδίδεται αξία στην προώθηση ορεινών δραστηριοτήτων. Μεγάλο μέρος της αειφόρου ανάπτυξης, με την έννοια της βιωσιμότητας των δραστηριοτήτων, των θέσεων απασχόλησης, των πόρων και της συνεκτίμησης της ποιότητας ζωής στην περιοχή αυτή συνδέεται με την παροχή δυνατοτήτων στον τομέα του κοινωνικού τουρισμού.
Οι χρηματοδοτήσεις προέρχονται από διάφορα διαρθρωτικά ταμεία.
Τα αποτελέσματα του προγραμματισμού αποτελούν αντικείμενο διαπραγμάτευσης.
Με βάση τον ενδεκτικό στρατηγικό προσανατολισμό παρατηρείται συγκέντρωση των παρεμβάσεων κατά προτεραιότητα σε 4 τομείς: έργα υποδομής, έρευνα και καινοτομία, κοινωνία της πληροφόρησης, αξιοποίησης ανθρωπίνων πόρων. Δυσκολίες παρουσιάζονται γιατί η περίοδος των 5 μηνών διαπραγμάτευσης είναι μικρή.
Η Κοινότητα καθορίζει τις γενικές κατευθύνσεις τα κράτη έχουν την ευθύνη για τον καθορισμό των αναπτυξιακών προτεραιοτήτων. Ωστόσο η Ένωση ως συγχρηματοδότης εξετάζει τις παρεμβάσεις. Οι αναπτυξιακές στρατηγικές ονομάζονται ολοκληρωμένες υπό την έννοια ότι ακολουθούν ένα συνεκτικό όραμα και διαμορφώνουν μια εταιρική σχέση, αποκεντρωμένη, αποτελεσματική και ευρεία, έτσι ώστε να συμμετάσχει ο μεγαλύτερος αριθμός εθνικών, περιφερειακών και τοπικών φορέων.
Ειδικότερα για την βελτίωση της περιφερειακής ανταγωνιστικότητας θα πρέπει να προωθηθούν στις περιφέρειες γενικές προϋποθέσεις που ευνοούν την ανάπτυξη των δραστηριοτήτων των επιχειρήσεων, όπως είναι η συμφωνία με τους κοινοτικούς κανόνες ανταγωνισμού, η αναφορά σε διευρωπαϊκά δίκτυα, ο συντονισμός μεταξύ διαρθρωτικών ταμείων, η ενθάρρυνση της εταιρικής σχέσης ιδιωτικού και δημοσίου τομέα. (με τη συμμετοχή ενός ευρέως φάσματος αντιπροσωπευτικών φορέων των διαφόρων δραστηριοτήτων).
Τα αποτελέσματα των παρεμβάσεων υπήρξαν θετικά για τις διάφορες χώρες με την Ελλάδα να έχει το μεγαλύτερο ποσοστό αύξησης του ΑΕΠ. Έχουμε λοιπόν μια σαφή σύγκλιση οικονομιών. Παράλληλα, όμως, παρατηρείται διατήρηση και αύξηση ανισοτήτων ανάμεσα σε διάφορες περιοχές.
Πάντως, έχει παρατηρηθεί ότι το 1/4 της βοήθειας επιστρέφει σε άλλα κράτη μέλη μέσω των εισαγωγών (διασκορπισμός μεταφοράς λόγω διαρροής).
Ειδικά για τις αγροτικές περιοχές η αναζωογόνηση τους και η διατήρηση του πληθυσμού εξαρτώνται από την ανάπτυξη νέων ανταγωνιστικών δραστηριοτήτων για την ανάπτυξη στενών δεσμών με τα αστικά κέντρα.

Β. Η πολιτική οικονομικής, κοινωνικής και εδαφικής συνοχής.

1. Η επαρκής οικονομική και κοινωνική συνοχή θεωρείται σήμερα απαραίτητο στοιχείο για να καταστεί αξιόπιστη η ολοκλήρωση της ΕΕ. Αυτή η ολοκλήρωση στηρίζεται σε 3 άξονες. 1. τη διαμόρφωση της ενιαίας αγοράς, που ήταν ο πρώτος άξονας 2. διαμόρφωση της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Ένωσης και 3. τη μείωση των διαφορών ανάπτυξης και βιοτικού επιπέδου που συνιστούν την πολιτική της οικονομικής και κοινωνικής συνοχής.
Η έννοια της οικονομικής συνοχής εισήχθη με την ενιαία ευρωπαϊκή πράξη το 1986, και ενισχύθηκε από την Συνθήκη της Ένωσης το 1992. Η προσπάθεια συνοχής αποτελεί σήμερα προτεραιότητα και με όρους προϋπολογισμού σημαίνει ότι η διαρθρωτική πολιτική αντιπροσωπεύει το δεύτερο τομέα δαπανών της Ένωσης μετά την κοινή γεωργική πολιτική.

2. Έτσι δημιουργήθηκαν τα διάφορα Διαρθρωτικά Ταμεία τα οποία έχουν συγκεκριμένους στόχους και αποτελούν βέβαια την πηγή χρηματοδότησης των περιφερειών.
Το πρώτο ταμείο είναι το Ευρωπαϊκό Κοινωνικό Ταμείο με στόχο την προαγωγή της απασχόλησης και την εύνοια της κινητικότητας. Ο τόνος δίνεται σήμερα στη βελτίωση της αγοράς εργασίας και επανένταξη ανέργων, κυρίως χρηματοδοτεί τον τρίτο στόχο και αξιοποιεί το πρόγραμμα EQUAL.
Στη συνέχεια δημιουργήθηκε το Ευρωπαϊκό Γεωργικό Ταμείο Προσανατολισμού και Εγγυήσεων που αφορά την χρηματοδότηση κοινής αγροτικής πολιτικής. Υπάρχει ακόμη το Ευρωπαϊκό Ταμείο Περιφερειακής Ανάπτυξης (ΕΤΠΑ), που αφορά ειδικά τις περιοχές με καθυστερημένη ανάπτυξη με προορισμό να μειώσει τις ανισορροπίες μεταξύ των πληθυσμών της Κοινότητας. Χρησιμοποιεί τις πρωτοβουλίες INTEREG και URBAN και αποτελεί το σημαντικότερο διαρθρωτικό ταμείο.
Συμπληρωματικό ρόλο παίζει το Χρηματοδοτικό Μέσο Προσανατολισμού της Αλιείας με ρόλο για την πολιτική περιφερειακής ανάπτυξης και την κοινή αλιευτική πολιτική.
Τέλος, το 1993 ιδρύθηκε το Ταμείο Συνοχής το οποίο χρηματοδοτεί τα μεταφορικά και περιβαλλοντικά μέτρα στα κράτη μέλη των οποίων το κατά κεφαλήν εισόδημα είναι κατώτερο από το 90% της Ένωσης και αφορά αποκλειστικά την Ισπανία, Ελλάδα, Ιρλανδία, Πορτογαλία.
Οι νέες διατάξεις για τη χρηματοδότηση των έργων ενθαρρύνουν την προσφυγή σε συμπληρωματική ιδιωτική χρηματοδότηση καθώς και μια καλύτερη εφαρμογή της αρχής "ο ρυπαίνων πληρώνει". Στα μέσα της περιόδου ισχύος μέχρι τέλους 2003 θα γίνει έλεγχος επιλεξιμότητας με βάση το κριτήριο του 90% του ΑΕΠ, και ανάλογα μπορεί να μειωθούν οι αντίστοιχοι πόροι.

3. Η μεταρρύθμιση του 1999
Η μεταρρύθμιση του 1999 χαρακτηρίζεται από 3 πράγματα. Τη συγκέντρωση των ενισχύσεων σε περιορισμένο αριθμό στόχων που από 7 έγιναν 3, την απλοποίηση της διαχείρισης των διαρθρωτικών ταμείων και την αποκέντρωσή τους.
Εξάλλου, μειώθηκαν οι κοινοτικές πρωτοβουλίες από 13 σε 4, που είναι σήμερα:
α. το INΤEREG, με στόχο τη διασυνοριακή, διακρατική ή διαπεριφερειακή συνεργασία
β. το LEADER, με στόχο την προώθηση της αγροτικής ανάπτυξης με πρωτοβουλίες τοπικής αυτοδιοίκησης.
γ. το EQUAL, με στόχο την ανάπτυξη και καταπολέμηση διακρίσεων και
δ.το URBAN, με στόχο την αναζωογόνηση χωριών και επαρχιών που αντιμετωπίζουν κρίση.
Για τη διαρθρωτική αλλαγή στις υπό ένταξη χώρες προβλέπονται τα προγράμματα PHARE, ISPA, SAPARD.

Γ. Ο ρόλος των περιφερειακών και τοπικών αρχών στην ευρωπαϊκή οικοδόμηση.

1. Στην ΕΕ αρχίζει μια περίοδος κατά την οποία ο διάλογος για το μέλλον της Ευρώπης επεκτείνεται όλο και περισσότερο στο ρόλο των περιφερειακών και τοπικών αρχών. Αυτό οφείλεται σε πολλούς λόγους.
Πρώτον, στο ότι κυρίως μετά τη Συνθήκη του Μάαστριχ παρατηρείται μια προϊούσα αύξηση των αρμοδιοτήτων και της αυτονομίας των διάφορων τοπικών αρχών. Με συνέπεια να έχουμε αυξημένο ρόλο τους στη διαχείριση των κοινοτικών προγραμμάτων και σε ορισμένες χώρες και στην μεταφορά της κοινοτικής νομοθεσίας.
Κατά αντίστοιχο τρόπο οι περιφέρειες θεωρούνται όλο και περισσότερο αναγκαίος κρίκος στην επιτυχία της ευρωπαϊκής ενοποίησης, αφού στη δική τους περιοχή δοκιμάζεται η εφαρμογή του κοινοτικού δικαίου και από τις δικές τους πρωτοβουλίες, λόγω της εγγύτητας στα συγκεκριμένα προβλήματα, μπορεί να ενισχυθεί αποτελεσματικά η προετοιμασία των κοινοτικών αποφάσεων.
Περαιτέρω, η προϊούσα παγκοσμιοποίηση που μεταφέρει ατύπως ή θεσμικά τα κέντρα αποφάσεων σε εξωεθνικά όργανα και διεθνοποιεί συνεπώς την οικονομική και κοινωνική πολιτική, έχει ως αντίβαρο την όλο και περισσότερο συσπείρωση των τοπικών κοινωνιών, που παίρνει διάφορες μορφές και που έχουν όμως όλες ένα κοινό στοιχείο. Ξεκινούν από την αυξανόμενη ανάγκη προσκόλλησης των πολιτών στη ρίζα του τόπου τους, και καταλήγουν στο μοντέλο ενεργοποίησης λήψης απόφασης οσο πιο κοντά γίνεται στο λαό. Γιατί έτσι δημιουργείται μια καλύτερη προσέγγιση στις αγωνίες των πολιτών και μια πληρέστερη ταύτιση με τα συμφέροντα τους.
Συνεπώς, παγκοσμιοποίηση, περιφερειακές ενώσεις όπως η ΕΕ και ανάδειξη ρόλου τοπικών κοινωνιών συμπορεύονται. Η αυξανόμενη περιφερειοποίηση αποτελεί μια πρώτη πειστική απάντηση στην παγκοσμιοποίηση. Θα μπορούσε να θεωρηθεί μέρος του κινήματος αντιπαγκοσμιοποίησης. Δημιουργούνται λοιπόν, όπως λέγεται χαρακτηριστικά, διάφορες σφαίρες διακυβέρνησης που διασταυρώνονται μεταξύ τους και συνιστούν ένα πραγματικό δίκτυο. Αναζητείται με άλλα λόγια, μια νέα ισορροπία ανάμεσα στα αποκεντρωμένα και τα κεντρικά όργανα.

2. Στην έκθεση Ναπολιτάνο που ψηφίστηκε στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο προτείνονται ανάμεσα στα άλλα η αναγνώριση στην νέα συνθήκη της αρχής της τοπικής αυτοδιακυβέρνησης, η επέκταση της αρχής της επικουρικότητας από τις σχέσεις μεταξύ κρατών και σε επίπεδο περιφερειών, οι νέοι τρόποι διαχείρισης της Ένωσης, που θα διασφαλίζουν τη συμμετοχή των τοπικών και περιφερειακών αρχών στη διαμόρφωση των πολιτικών και νομοθετικών προτάσεων που έχουν συγκεκριμένο αντίκτυπο στις περιφερειακές οντότητες. Ως βάση προτείνονται η διαβούλευση και η εταιρική σχέση.
Οι νέες μορφές συνεργασίας μπορούν να περιλαμβάνουν συνεργασία και με το ΕΚ και συνοδεύονται με το προτεινόμενο δικαίωμα προσφυγής των περιφερειακών ή τοπικών κοινωνιών στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο, που ήδη το σχέδιο Συντάγματος το προβλέπει για την Επιτροπή Περιφερειών.
Εκείνο το οποίο δεν φαίνεται να προχωρεί είναι το πέρασμα από το συμβουλευτικό στάδιο αρμοδιοτήτων στη διαμόρφωση ενός νέου θεσμικού οργάνου με αποφασιστικές αρμοδιότητες. Για το λόγο αυτό ενώ συζητιέται η ενίσχυση της Επιτροπής Περιφερειών, η εξομοίωση της με τα λοιπά θεσμικά όργανα της Ένωσης δεν φαίνεται να γίνεται δεκτή, για να μην ανατραπεί το πετυχημένο τριγωνικό σύστημα διακυβέρνησης ανάμεσα στο ΕΚ, τη Ευρωπαϊκή Επιτροπή και το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.

3. Θα πρέπει πάντως να διευκρινιστεί η αυξανόμενη τάση περιφερειοποίησης της Ευρώπης που εκφράζεται με διάφορες μορφές και πραγματοποιείται με διάφορες διαδικασίες με διαφορετική πολιτική, κοινωνική και νομική σημασία. Έτσι, η έννοια της περιφέρειας με την ευρεία έννοια αναφέρεται σε ομόσπονδα κρατίδια (Γερμανία), σε περιφέρειες ή κοινότητες (Βέλγιο), σε αυτόνομες κοινότητες (Ισπανία), σε περιφέρειες με ειδικό ή κανονικό καθεστώς (Ιταλία), σε περιφέρειες και σε νομούς (Γαλλία , Ελλάδα), σε συμβούλια κομητείας (Ηνωμ. Βασίλειο) κοκ. Αντίστοιχα, όπως αναφέρεται στην ανακοίνωση της Επιτροπής Περιφερειών με τίτλο: "Η περιφερειακή και τοπική δημοκρατία στην ΕΕ", διακρίνουμε 4 διαφορετικούς τύπους κρατών, όπως είναι τα ομοσπονδιακά, τα ενιαία περιφερειοποιημένα κράτη, τα ενιαία αποκεντρωμένα κράτη, και τα ενιαία συγκεντρωτικά κράτη στα όποια εντάσσεται και η Ελλάδα. Πάντως, σύμφωνα με την έκθεση Ναπολιτάνο, ο πλέον διαδεδομένος τύπος περιφερειοποίησης είναι αυτός που βασίζεται στους υφισταμένους οργανισμούς τοπικής αυτοδιοίκησης.
Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι στο άρθρο 5 του σχεδίου Συντάγματος αναφέρεται ως μέρος της εθνικής ταυτότητας η περιφερειακή και τοπική αυτοδιοίκηση.
Μερικοί μάλιστα μιλούν για εσωτερικό έθνος, ως εσωτερική διεύρυνση, για να αποφύγουν την ανεξαρτησία και την απόσχιση. Γενικώς λοιπόν οι πολιτισμικές παραδόσεις δημιουργούν ένα ποικιλόμορφο περιφερειακό φαινόμενο. Πίσω όμως από αυτές τις διαφορές, σταθερή συνιστώσα είναι η ανάγκη για την ενίσχυση της περιφερειοποίησης ως μέσου για την αποτελεσματική προώθηση της κοινωνικής συνοχής και για τη διόρθωση των περιφερειακών ανισορροπιών. Δεν είναι λοιπόν τυχαίο ότι η διοικητική περιφερειοποίηση σε ολόκληρη την Ευρώπη που γίνεται με πρωτοβουλία των ίδιων των κρατών ακόμη και κρατών που δεν είχαν παράδοση σε αυτή, όπως η Ελλάδα, μετατράπηκε σε θέμα προτεραιότητας της σύγχρονης πολιτικής.
Οι πρόσφατες πρωτοβουλίες της ελληνικής κυβέρνησης για τη διοικητική αναδιάρθρωση της χώρας θα πρέπει να αντιμετωπιστούν ως πολιτικές πρωτοβουλίες που έχουν βάθος χρόνου. Για να μπορέσει η Ελλάδα να συναγωνιστεί επιτυχώς τον αυξανόμενο ρόλο των περιφερειών στην ευρωπαϊκή ολοκλήρωση θα πρέπει να διαμορφώσει ένα μοντέλο ισχυρότερων περιφερειών με περισσότερη δημοκρατική νομιμοποίηση και δυνατότητες για διαπεριφερειακές και διασυνοριακές διαδικασίες.

4. Η περιφερειοποίηση αποτελεί σύμφωνα με το ευρωπαϊκό Συμβούλιο της Νίκαιας μέσο προσέγγισης ανάμεσα στα θεσμικά όργανα της ΕΕ και τους πολίτες και δίδει νέα διάσταση στις αρχές της επικουρικότητας, της αναλογικότητας και της εγγύτητας. Αναζητείται λοιπόν μια νέα ενεργή σχέση ανάμεσα στο εθνικό, διεθνικό, υπερεθνικό και ευρωπαϊκό επίπεδο. Ήδη το άρθρο 9 του σχεδίου Συντάγματος αναφέρει ότι η Ένωση παρεμβαίνει στο βαθμό που οι στόχοι της προβλεπόμενης δράσης δεν μπορούν να επιτευχθούν επαρκώς από τα κράτη μέλη τόσο σε κεντρικό όσο και σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Συνεπώς, η επικουρικότητα μετατρέπεται και σε δικαίωμα των τοπικών αρχών για την περιφρούρηση της αυτονομίας τους και τον περιορισμό της τοπικής εξουσίας.
Όμως, παρά την προώθηση του ρόλου των περιφερειών και τη δημιουργία της Επιτροπής των Περιφερειών, ειδικά οι οργανισμοί τοπικής αυτοδιοίκησης παραπονούνται για τον αποκλεισμό τους. Γενικά, τα αποκεντρωμένα όργανα ζητούν στο πλαίσιο επαναπροσδιορισμού και της ανακατανομής αρμοδιοτήτων μεταξύ ΕΕ και κρατών μελών, μεγαλύτερο μερίδιο εξουσίας.
Είπαμε παραπάνω ότι η μεγαλύτερη προσέγγιση των πολιτών αποτελεί το κοινό στοιχείο στις διάφορες μορφές περιφερειοποίησης, γιατί είναι οι συνδετικοί κρίκοι μεταξύ των πολιτών και των κοινοτικών οργάνων. Η πιο ενεργός συμμετοχή στην κοινοτική διαδικασία μπορεί να πάρει διάφορες μορφές. Πέρα από την συμμετοχή τους στη Συντακτική Συνέλευση, θα μπορούσαν να εκπροσωπούνται κατά την επεξεργασία του νομοθετικού έργου της Ένωσης. Θα μπορούσαν ακόμη να παίζουν αυξημένο ρόλο, συμβουλευτικού πάντα χαρακτήρα, στην ορθή εκτέλεση του κοινοτικού δικαίου.
Περαιτέρω, προσφέρεται και η δυνατότητα συμμετοχής μέσω της κοινοβουλευτικής εκπροσώπησης στο ΕΚ. Προτείνεται να έχουν στην Επιτροπή Περιφερειών, που αποτελεί πολιτικό εκφραστή του φαινομένου της περιφερειοποίησης, περισσότερες εξουσίες και να ενισχυθούν έτσι τα δικαιώματα για υποχρεωτική διαβούλευση, τόσο σε θέματα νέων νομοθετικών επιλογών όσο και για νέες πολιτικές κυρίως όπου διακυβεύονται συμφέροντα οργανισμών τοπικής αυτοδιοίκησης. Στο πλαίσιο πάντοτε της συμμετοχικής αντιπροσώπευσης, ανελείφθη η δέσμευση από την Επιτροπή να διερευνήσει την οδό των τριμερών συμβάσεων, μεταξύ Ενώσεως κρατών μελών και τοπικών οντοτήτων που ορίζονται από τα κράτη μέλη.
Συμπεραίνοντας, μπορούμε να πούμε ότι η ΕΕ βρίσκεται στη φάση διεύρυνσης της συμμετοχής των περιφερειακών και τοπικών κοινοτήτων και δημιουργίας νέων μεθόδων συμμετοχής που ξεκινούν από τη διαδικασία λήψης αποφάσεων και φθάνουν μέχρι το στάδιο εφαρμογής τους.
Γίνεται ακόμα λόγος και για δικαίωμα των τοπικών αρχών για ορισμένες προσαρμογές του κοινοτικού κεκτημένου σε ενδεχόμενες εξαιρετικές περιστάσεις και ανάγκες. Η πρόταση όμως να μετατραπεί η Επιτροπή Περιφερειών σε μια δεύτερη Βουλή δεν βρήκε πολλούς αποδέκτες. Μπορεί όμως ως υποκατάστατη λύση να προωθηθεί η συμβουλευτική διαδικασία με το Κοινοβούλιο.
Η Επιτροπή Απασχόλησης του ΕΚ ζήτησε ακόμη στο πλαίσιο της πολιτικής ανοικτού συντονισμού στα κοινωνικά θέματα να αναφέρουν τα κράτη σε αντίστοιχα προγράμματα για την απασχόληση, την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού, την επιμόρφωση, την ανάπτυξη των Μικρομεσαίων Επιχειρήσεων, το βαθμό συμμετοχής των τοπικών και περιφερειακών φορέων, καθώς και την κατανομή ευθυνών και αρμοδιοτήτων μεταξύ εθνικής κυβέρνησης και αυτών των φορέων.
Προτείνεται τέλος να ενθαρρυνθεί η διασυνοριακή συνεργασία σε όλα τα επίπεδα προπάντων μεταξύ όμορων περιφερειών.