Ομιλία του Αντιπροέδρου της Επιτροπής Νομικών Θεμάτων και Εσωτερικής Αγοράς του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, καθηγητή Ιωάννη Κουκιάδη, κατά την 22ης σύνοδο της Ολομέλειας της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης των χωρών της Μαύρης Θάλασσας.

Βουκουρέστι, 10-11 Δεκεμβρίου 2003

Κύριε Πρόεδρε,
κυρίες και κύριοι,

Μια από τις σημαντικότερες εξωτερικές αποστολές που είχα την τιμή να αναλάβω κατά τη διάρκεια της θητείας μου στο ΕΚ είναι η εκπροσώπηση του Προέδρου του ΕΚ στις συνδιασκέψεις σας. Ήδη, όπως πολλοί το γνωρίζετε, έχω παρευρεθεί σε όλες τις συνδιασκέψεις τα τελευταία δυόμισι χρόνια και έχω παρακολουθήσει τις διάφορες πτυχές λειτουργίας της, θετικές ή αρνητικές. Η εμπιστοσύνη που μου δείχνει από τη μια μεριά ο Πρόεδρος του ΕΚ κ. Pat Cox και οι καλές σχέσεις που αναπτύχθηκαν με τα όργανα της παρευξείνιας συνεργασίας, μου έχουν περιάγει στη θέση να μπορώ να συμβάλλω και εγώ στην προώθηση της προόδου της συνεργασίας αυτής. Η σημερινή συνεδρίαση γίνεται σε μια περίοδο που ήδη και το ΕΚ με ψήφισμά του για πρώτη φορά ασχολείται συνολικά με το θέμα των σχέσεων ΕΕ και ομόρων περιοχών.
1. Είχα ήδη αναφέρει στην προηγούμενη ομιλία μου κατά την 21η σύνοδο, ότι οι σχέσεις ανάμεσα στην παρευξείνια συνεργασία και την Ε.Ε. και στη συνέχεια ανάμεσα στην κοινοβουλευτική σας διάσκεψη και το ΕΚ πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο άμεσου ενδιαφέροντος των εργασιών σας, ιδίως μετά τα νέα δεδομένα που δημιουργεί η διεύρυνση της Ευρώπης, προκειμένου να διαμορφωθεί μια ολοκληρωμένη στρατηγική, καλά τεκμηριωμένη, που θα μπορέσει να αποτελέσει αντικείμενο διαπραγμάτευσης με το ΕΚ και βέβαια γενικότερα μεταξύ της Ευρωπαϊκής Επιτροπής και της Παρευξείνιας Συνεργασίας.
Η πρόσφατη διεύρυνση της Ε.Ε. μεταφέρει τα σύνορα της Ε.Ε. προς Ανατολάς γεγονός που δημιουργεί και άμεση γειτνίαση με πολλές χώρες της Οργάνωσής σας. Πέρα όμως από αυτό η Διεύρυνση δημιούργησε μία δυναμική είτε για ένταξη και άλλων χωρών στην Ε.Ε. είτε για τη δημιουργία νέων σχέσεων με τον ευρύτερο Γεωγραφικό χώρο της Ε.Ε. Έτσι επανασχεδιάζεται η πολιτική της Ε.Ε. με τις τρίτες χώρες όπως αυτό καταφαίνεται από την ανακοίνωση με τίτλο: "Ευρύτερη Ευρώπη, γειτονικές σχέσεις ένα νέο πλαίσιο σχέσεων με τους γείτονες μας στα ανατολικά και νότια σύνορά μας" καθορίζει με αρκετά σαφή τρόπο το πλαίσιο της πολιτικής με την περιοχή σας και με τις χώρες της νοτίου Μεσογείου .
Η ανακοίνωση αυτή αποτέλεσε ήδη αντικείμενο συζήτησης στην Επιτροπή Εξωτερικών Υποθέσεων, Δικαιωμάτων του Ανθρώπου, Κοινής Ασφάλειας και Αμυντικής Πολιτικής με βάση την Έκθεση της Pasqualina Napoletano. Στη συνέχεια, η Ολομέλεια εξέδωσε ψήφισμα το οποίο περιλαμβάνει 53 παραγράφους, όπου διατυπώνονται κριτικές, συμπληρώσεις, βελτιώσεις στην προτεινόμενη στρατηγική από την ΕΕ για τις όμορες χώρες. Είναι λοιπόν καιρός να αναλυθεί με ιδιαίτερη προσοχή η εκκολαπτόμενη στρατηγική της Ε.Ε. με τους γείτονές της.
2. Η δημιουργηθείσα αυτή στρατηγική σκοπό έχει να αποφύγει σύμφωνα με το ψήφισμα του ΕΚ την εμφάνιση νέας διαχωριστικής γραμμής με τους Ανατολικούς γείτονες, να δοθεί στις νέες χώρες νέα ώθηση να προσεγγίσουν τις αξίες της Ε.Ε. δηλαδή ασφάλεια, δημοκρατία, σταθερή οικονομία της Αγοράς και να ζητηθούν οι δυνατότητες διαμόρφωσης συμφωνιών σύνδεσης με επιμέρους χώρες ή διαμόρφωση άλλων τύπων συνεργασιών με ευρύτερες γεωγραφικές περιοχές. Τονίζεται η ανάγκη να δοθούν κίνητρα σε όλα τα δέοντα επίπεδα προκειμένου να καθιερωθούν αειφόρα και αποτελεσματικά κοινωνικά συστήματα.
3. Είναι χαρακτηριστικό ακόμη ότι η δημιουργία κοινού οικονομικού χώρου, όπως αποτυπώνεται στην ανακοίνωση της Ρωσίας, Ουκρανίας, Λευκορωσίας και Καζακστάν, λαμβάνεται από το ψήφισμα ως ένα δεδομένο που πρέπει να εκτιμηθεί από κοινού με τις σκέψεις για τη διαμόρφωση πρωτοβουλίας "Ευρύτερη Ευρώπη-Γειτονικές σχέσεις" .
Το σύνολο της προτεινόμενης στρατηγικής από την ΕΕ μπορεί κατά τρόπο πιο φιλόδοξο να επικεντρωθεί στη δημιουργία κοινών πολιτικών χώρων, όπως ενός πολιτικού, ανθρωπιστικού και πολιτισμικού χώρου, ενός χώρου ασφαλείας εξωτερικής και εσωτερικής και ενός χώρου αειφόρου από κοινού οικονομικής και κοινωνικής ανάπτυξης. Καθένας από τους χώρους αυτούς μπορεί να διαρθρωθεί σε συγκεκριμένες πολιτικές που αναφέρει η πρόταση του ψηφίσματος στην παράγραφο 21.
Σύμφωνα με αυτή, η έννοια της ευρύτερης Ευρώπης-γειτονικών σχέσεων πρέπει να περιλάβει μία κοινή πολιτική που θα επικεντρώνεται στα ανθρώπινα δικαιώματα, στην ιθαγένεια, στη δημοκρατία και το κράτος δικαίου, κοινή πολιτική για την ανάπτυξη της κοινωνίας των πολιτών με ιδιαίτερη προσοχή στην ύπαρξη αξιόπιστων μέσων ενημέρωσης και στο σεβασμό της πολυφωνίας της εκπαίδευσης, της έρευνας, του πολιτισμού και της περίθαλψης. Σ' αυτό το σημείο μεγάλη σημασία έχει η εμπειρία που αποκτήθηκε με αντίστοιχη δράση με τους μεσογειακούς εταίρους.
Και αφού σύμφωνα με το ψήφισμα οι κοινοί αυτοί πολιτικοί χώροι πρέπει να φυλάσσουν προνομιακή μεταχείριση στην πανευρωπαϊκή και μεσογειακή διάσταση, είναι επόμενο ότι θα πρέπει να ενταχθεί και η παρευξείνια διάσταση.
4. Από την άλλη μεριά οι συζητήσεις στο Ε.Κ. κατέδειξαν τους κινδύνους που ενέχει η ετερογένεια αυτών των περιοχών. Γι αυτό ζητήθηκε κατά τον προσδιορισμό της στρατηγικής με τις τρίτες χώρες να ληφθούν υπόψη και οι ενστάσεις αυτές. Ένα λοιπόν από τα θέματα που πρέπει να εξετασθεί είναι τι. πρέπει να αποτελέσει σ' αυτή τη στρατηγική της Ε.Ε αντικείμενο ειδικών συμφωνιών εταιρικής σχέσης με κάθε χώρα ξεχωριστά με βάση τις ιδιαιτερότητές της και τι μπορεί να αποτελέσει αντικείμενο γενικών συμφωνιών με ευρύτερες περιφερειακές συνεργασίες.
Στο σημείο αυτό θέλω να τονίσω ότι ενώ το έγγραφο αναφέρεται στους εταίρους της διαδικασίας της Βαρκελώνης στο πλαίσιο της Ευρωμεσογειακής συνεργασίας ή ακόμη στον οικονομικό χώρο Ρωσίας, Ουκρανίας κ.λ.π. λείπει η αναφορά στην παρευξείνια συνεργασία και στη διαδικασία PABSEC. Προφανώς, αυτό κατά τη γνώμη μου δεν οφείλεται μόνο σε έλλειψη ενδιαφέροντος της Ε.Ε. αλλά και σε έλλειψη ενδιαφέροντος από τις πολιτικές ηγεσίες των χωρών της Παρευξείνιας συνεργασίας. Εν πάσει περιπτώσει αυτό συνιστά μια υπόθεση και νομίζω ότι κατά τη συζήτηση εδώ θα πρέπει να εξετασθεί σε βάθος με βάση το ερώτημα πως και σε ποιο βαθμό οι χώρες της παρευξείνιας συνεργασίας εννοούν τη συνεργασία με την Ε.Ε.
Πάντως από την έκθεση Napoletαno βρίσκουμε μια ενδιαφέρουσα παρατήρηση στο σημείο αυτό που μπορεί να αξιοποιηθεί από τη Συνέλευσή σας. Δεν πρέπει να αρκεστούμε, λέει η εισηγήτρια, στη θέσπιση διμερών σχέσεων μεταξύ Ε.Ε. και κάθε ενδιαφερόμενης χώρας, αλλά να ενθαρρύνουμε τα μέλη να συνάψουν ισορροπημένες και αμοιβαία επωφελείς σχέσεις και να εισέλθουν σε έναν ενάρετο κύκλο συνεργασίας και ολοκλήρωσης.
Αλλά και το ψήφισμα του Κοινοβουλίου στην παράγραφο 17 περιέχει τη θέση, ότι για να αποδώσει τα μέγιστα η πολιτική ευρύτερης Ευρώπης-γειτονικών σχέσεων πρέπει αυτή να περιλάβει μια ευρύτερη περιοχή που θα διαρθρώνεται σε διμερείς υποπεριφερειακές και περιφερειακές διαστάσεις. Στο σημείο αυτό αναφέρεται εκτός από τη Βόρεια διάσταση και τη διάσταση Μεσογείου, και η διάσταση της Μαύρης θάλασσας. Δεν αναφέρεται όμως η παρευξείνια συνεργασία. Ταυτόχρονα τίθενται και ερωτηματικά για τα εμπόδια μιας περιφερειακής συνεργασίας στην ανατολή. Με απλά λόγια, το θέμα που πρέπει να εξεταστεί είναι το ποια τα εμπόδια στην προώθηση της συνεργασίας και πως μπορούν αυτά να ξεπεραστούν.
Σε σχέση με την ετερογένεια που χαρακτηρίζει τα κράτη της περιοχής ανατολικά της ΕΕ πρέπει να αναφέρουμε και ένα άλλο πρόσθετο σημείο ετερογένειας που δεν αφορά τα άμεσα ξεχωριστά προβλήματα κάθε χώρας, αλλά το ιδιαίτερο καθεστώς συνεργασίας που έχει αναπτυχθεί με κάθε μια από τις χώρες αυτές και την ΕΕ ή ιδιαίτερες προσδοκίες για την ένταξή τους.
Πράγματι, στην Παρευξείνια συνεργασία μετέχουν χώρες που είναι ήδη στην ΕΕ, όπως είναι η Ελλάδα, χώρες υποψήφιες με συγκεκριμένη ημερομηνία ένταξης, όπως είναι η Ρουμανία και η Βουλγαρία, χώρες με προοπτική ένταξης, όπως είναι η Τουρκία. Υπάρχουν ακόμη τα λεγόμενα δυτικά νέα ανεξάρτητα κράτη, όπως η Ουκρανία, η Μολδαβία και η Ρωσία με τα οποία εξετάζεται η πρωτοβουλία για έναν κοινό ευρωπαϊκό οικονομικό χώρο, καθώς και κράτη με τα οποία οι διμερείς εταιρικές σχέσεις για συμφωνίες συνεργασίας με την ΕΕ δεν είναι αναπτυγμένες.
Το ερώτημα λοιπόν που τίθεται, προκειμένου να αρχίσουν οι διαπραγματεύσεις για συνεργασία με το ΕΚ στο δικό σας επίπεδο και με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στο επίπεδο των Υπουργών, είναι πώς βλέπετε εσείς να διαμορφώνεται η συνεργασία ανάμεσα στις δυο περιφερειακές οργανώσεις που είναι η ΕΕ και η παρευξείνια συνεργασία. Πώς με άλλα λόγια θα συγκεράσετε τα επιμέρους καθεστώτα χωρών παρευξείνιας συνεργασίας με την ΕΕ, με κοινές συμφωνίες για όλη την περιοχή, πώς θα συμπληρώσει η μια την άλλη και γενικά ποιο θα είναι το περιεχόμενο των συζητήσεων κοινού περιφερειακού ενδιαφέροντος.
5. Είναι ακόμη προφανές, όσο αφορά το περιεχόμενο της συνεργασίας ότι οι πολιτικές που αφορούν το εμπόριο, την πρόσβαση στην αγορά, το περιβάλλον, την καταπολέμηση της εγκληματικότητας, το πρόβλημα μετανάστευσης πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τις ιδιαιτερότητες κάθε χώρας. Όπως όμως δέχεται η εισηγήτρια Napoletano αυτά θα μπορούν ευχερέστερα να επιλυθούν με την ανάδειξη των περιφερειακών και υποπεριφερειακών διαστάσεων και με τον εντοπισμό των ιδιαιτέρων διαστάσεων που χαρακτηρίζουν ομάδες χωρών της Ένωσης και ομάδες χωρών της Ανατολικής και Νοτιοανατολικής περιοχής. Ένα άλλο σημείο που το έθιξα στην προηγούμενη εισήγησή μου και θέλω να επαναφέρω προς συζήτηση είναι η ετερογένεια που χαρακτηρίζει τις σχέσεις των κρατών της ευρωπαϊκής συνεργασίας με την Ένωση.
Από τα θέματα αυτά ένα μέρος αφορούν τα εξωτερικά σύνορα των ομόρων χωρών προς την ΕΕ, όπως τη λαθρομετανάστευση, την εμπορεία ανθρώπων, την καταπολέμηση της τρομοκρατίας και θέλουν ιδιαίτερη αντιμετώπιση. Αναφέρεται για παράδειγμα, όσο αφορά στη φύλαξη των εξωτερικών συνόρων να ενταχθεί το σύστημα ναυσιπλοΐας Galileo, και το σύστημα δορυφορικής παρακολούθησης Gmes. Όσο αφορά το εσωτερικό των χωρών θεωρείται από το ψήφισμα ότι είναι ευκαιρία η δημιουργία ενός χώρου ελευθέρου εμπορίου ο οποίος θα μπορούσε να περιλαμβάνει πτυχές της εσωτερικής αγοράς, καθώς και πτυχές εξωτερικής και εσωτερικής ασφάλειας (European Economic Area Plus) μεταξύ της ΕΕ και των ευρωπαίων γειτόνων της, χωρίς να αποκλείονται μελλοντικά μέλη. Άλλωστε, ήδη στο πλαίσιο της διαδικασίας της Βαρκελώνης η δημιουργία ελεύθερης εμπορικής ζώνης εντός της Μεσογείου αποτελεί έναν από τους άμεσους στόχους.
6. Όπως είναι φυσικό, σε όλα αυτά τα θέματα τον κεντρικό ρόλο τελικά παίζουν οι χρηματοδοτήσεις. Το σύνολο του ΕΚ θεωρεί ότι όλο αυτό το εγχείρημα δεν μπορεί να πετύχει χωρίς επαρκή χρηματοδότηση, ταυτόχρονα όμως βλέπει ότι η χρηματοδότηση νέων αναγκών παρουσιάζει πολλές δυσχέρειες. Το ενδιαφέρον είναι όμως ότι στην παρ. 13 μας λέει ότι η νέα ενισχυμένη σχέση με τους γείτονες της Ευρώπης υπερβαίνει αυτό που παραδοσιακά θεωρείται ως "εξωτερικές δράσεις" για τρίτες χώρες και δημιουργεί μια νέα διάσταση στη συνεργασία.. Φρονεί ως εκ τούτου ότι θα πρέπει να εξεταστεί η δυνατότητα του ανοίγματος της κατηγορίας 7 των δημοσιονομικών προοπτικών (προενταξιακή στρατηγική) ή κάποια άλλη προσαρμογή των σημερινών κατηγοριών με κατάλληλη χρηματοδότηση μετά το 2006.
Από τη σύντομη λοιπόν αυτή παρουσίαση των βασικών στόχων και των σχεδιαζόμενων δράσεων στο πλαίσιο της εκκολαπτόμενης νέας στρατηγικής της ΕΕ με τις όμορες χώρες, προκύπτει ότι η παρευξείνια συνεργασία δεν πρέπει να χάσει την ευκαιρία που παρουσιάζεται τώρα για τη σύσφιξη των σχέσεων της με την ΕΕ. Είναι η πιο κατάλληλη στιγμή γιατί αυτά που θα αποφασιστούν σε αυτή τη φάση θα προκαθορίζουν την πολιτική της ΕΕ για μεγάλη χρονική περίοδο.
Κατά δεύτερο λόγο, πρέπει η ίδια η παρευξείνια συνεργασία να προσδιορίσει κατά αντίστοιχο τρόπο ποια στρατηγική θέλει να ακολουθήσει απέναντι στην ΕΕ και συνεπώς το θέμα δεν μπορεί να περιοριστεί μόνο στη συνεργασία της PABSEC με το ΕΚ, αλλά πρέπει να αναχθεί σε γενικό θέμα του συνόλου της παρευξείνιας συνεργασίας.
Κατά τρίτο λόγο, κατά το μέτρο που επιθυμείτε να ευαισθητοποιήσετε το ΕΚ, όπως είχα τονίσει και προηγούμενη μου ανακοίνωση, θα πρέπει πρωτίστως να επιδιώξετε τη σύσφιξη των σχέσεων με τις επιμέρους πολιτικές ομάδες, πιέζοντας προς την κατεύθυνση των συναντήσεων με τους αρχηγούς τους, προκείμενου να καταγράψετε το δικό τους τρόπο προσέγγισης. Είναι χαρακτηριστικό ότι όσες φορές πήρα το λόγο στο πλαίσιο της πολιτικής μου ομάδας για τη σημασία της παρευξείνιας συνεργασίας διαπίστωσα ένα θετικό κλίμα. Παράλληλα, όμως διαπίστωσα ένα μεγάλο έλλειμμα για το τι είναι και τι επιδιώκει αυτή η συνεργασία. Και επειδή η συνεργασία με την ΕΕ και το ΕΚ για να επιτύχει είναι ανάγκη να οργανωθεί στις λεπτομέρειες, νομίζω ότι θα ήταν χρήσιμο να αξιοποιήσετε την εμπειρία της Ελλάδας.
Σε κάθε περίπτωση, πρέπει να καταστεί συνείδηση και των δυο πλευρών, πρέπει δηλαδή και οι δυο πλευρές να πιστέψουν ότι η συνεργασία αυτή είναι όχι μόνο επωφελής, αλλά και αναγκαία και για τις δυο πλευρές. Κατά το μέτρο που αυτή η αναγκαιότητα θα μεταφράζεται σε συγκεκριμένες προτάσεις και δράσεις, η συνεργασία θα ακολουθήσει ανοδική πορεία. Θέλει όμως δουλειά πολλή και εύχομαι για αυτό καλή επιτυχία.