Ομιλία του ευρωβουλευτή του ΠΑ.ΣΟ.Κ. και αντιπροέδρου της επιτροπής νομικών θεμάτων και εσωτερικής αγοράς του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου καθηγητή Ιωάννη Κουκιάδη σε συνέδριο προώθησης εναλλακτικού τουρισμού που διοργανώνεται στο νομό Ξάνθης, με τίτλο: "Η σύνδεση της ευρωπαϊκής πολιτικής τουρισμού με την απασχόληση".

Σταυρούπολη Ξάνθης, 15.05.2004

Ο τουρισμός θεωρείται πλέον από την ΕΕ ως μια από τις πλέον σημαντικές οικονομικές δραστηριότητες. Παρόλο ότι οι αρμοδιότητες της Ε.Ε. είναι περιορισμένες εδώ και λίγα χρόνια με διάφορους τρόπους και με μέτρα που εντάσσονται στην πολιτική του ανοικτού συντονισμού έχει ανοιχτεί και στον τομέα αυτό. Αυτό το κάνει για να ενσωματώσει τα συμφέροντα του τουρισμού στις κοινοτικές πολιτικές, πράγμα που σημαίνει ότι οι τουριστικοί φορείς θα πρέπει να αξιοποιήσουν αυτό το άνοιγμα της ΕΕ. αρκεί να υπενθυμίσω ότι πέρα από την πολιτική για τις περιφέρειες, οικονομική ανάπτυξη κτλ άμεσα συνδεδεμένες με την πολιτική του τουρισμού είναι η πολιτική για τους καταναλωτές, που αφορά κυρίως τη διεθνή αγορά, η πολιτική για την άρση φραγμών, την ελεύθερη κυκλοφορία υπηρεσιών που διευκολύνει τη διασυνοριακή παροχή τουριστικών υπηρεσιών. Βέβαια δεν έχουμε ακόμη φθάσει σε κοινή τουριστική πολιτική όπως ζήτησε το Ε.Κ.
Υπολογίζεται ότι σήμερα δραστηριοποιούνται περίπου 2 εκ. επιχειρήσεις στις οποίες κυρίαρχο ρόλο παίζουν οι ΜΜΕ. Αυτές συνεισφέρουν άμεσα το 5% στο ΑΕγχΠ και πλέον από το 5% στην απασχόληση. Εννοείται ότι σε χώρες σαν την δική μας τα ποσοστά αυτά είναι μεγαλύτερα. Αποτελεί όμως και έμμεσα σημαντική πηγή δραστηριότητας για άλλους τομείς, όπως το εμπόριο και οι ειδικοί εξοπλισμοί. Οι δραστηριότητες αυτές υπερβαίνουν κατά μιάμιση φορά τη δραστηριότητα που προκύπτει από αυτόν καθαυτό τον τουρισμό. Το θέμα που τίθεται είναι κατά πόσο αξιοποιούνται οι παράπλευρες αυτές δυνατότητες από τις τοπικές κοινωνίες, γεγονός που θα συνέβαλε στην αύξηση της απασχόλησης.
Η τουριστική δραστηριότητα δεν περιορίζεται στην προσφορά ενός προϊόντος ή μιας υπηρεσίας, αλλά περιλαμβάνει την προσφορά μεγάλης ποικιλίας προϊόντων και υπηρεσιών. Δεν εμπλέκεται με ένα συγκεκριμένο φορέα, αλλά ενδιαφέρει πληθώρα δημόσιων και ιδιωτικών φορέων. Είναι κατεξοχήν δραστηριότητα που συνδέεται με αποκεντρωμένες δεξιότητες σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Είναι λοιπόν η κατεξοχήν δραστηριότητα της περιφέρειας, δραστηριότητα στην οποία μπορεί να παίξει πρωταγωνιστικό ρόλο.
Στις δυνατότητες του τουρισμού εντάσσεται σύμφωνα με την ΕΕ όχι απλώς η οικονομική άνοδος, αλλά η βιώσιμη ανάπτυξη, η προώθηση της απασχόλησης, η οικονομική και κοινωνική συνοχή καθώς και η διάδοση του πολιτισμού. Συνήθως παπαγαλίζουμε όλοι για τη βιώσιμη ανάπτυξη αλλά πολύ λίγα κάνουμε γι αυτή, γιατί λείπει ακόμα η συνειδητοποίηση των ωφελημάτων σε μακροχρόνια βάση. Αν ρίξει κανείς μια ματιά στους διάφορους τουριστικούς πόλους στην Ελλάδα θα διαπιστώσει με λύπη ότι η σύνδεση της τουριστικής προοπτικής με τη φυσιολατρική, αρχαιολογική και ιστορική μας κληρονομιά είναι ατελής. Ελλείπει η βιωματική σχέση που μπορεί να κάνει ελκυστική την προσέλκυση των τουριστών. Για τα θέματα αυτά σημαντικό έγγραφο εργασίας είναι η Ατζέντα 21.
Εξ άλλου η πολλαπλότητα των πολιτικών στόχων που συνδέονται με την ανάπτυξη του τουρισμού, αν αξιοποιηθεί κατάλληλα από τις τοπικές κοινωνίες, θα έχει πολλαπλασιαστικά αποτελέσματα στις τοπικές κοινωνίες για την απασχόληση.
Από την άλλη μεριά θα πρέπει να υπενθυμίσουμε, όπως σωστά επισημαίνει η έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, ο τουριστικός τομέας είναι ένας τομέας παροχής υπηρεσιών με πολλές ιδιαιτερότητες, με εξαιρετικά περίπλοκο προϊόν, το οποίο εξαρτάται από μία υπερβολικά κατακερματισμένη προσφορά. Για την παραγωγή του συνολικού προϊόντος συνδράμει ένας κρίκος από διαφορετικές επιχειρήσεις, όπως τα ταξιδιωτικά γραφεία, οι διοργανωτές ταξιδιών, μεταφορείς, ξενοδοχεία, εστιατόρια και άλλα πολλά. Συνεπώς, η αξιολόγηση από τον τουρίστα των υπηρεσιών προκύπτει από άθροισμα των επιμέρους αξιολογήσεων στις παραπάνω συνιστώσες. Ο τουρισμός είναι ο κατ εξοχήν τομέας με τη στενότερη αλληλεπίδραση των επιχειρήσεων, κανένας επιμέρους στόχος δεν μπορεί να υλοποιηθεί, αν δεν υπάρχει κοινή θέση για όλους .Το μεγάλο πρόβλημα που προκύπτει από αυτή τη διαπίστωση είναι πώς ή ποιος θα συντονίσει τους διάφορους αυτούς τομείς προκειμένου να παραχθεί ένα συνολικά αξιόπιστο προϊόν.

Στις ιδιαιτερότητες της τουριστικής αγοράς εντάσσεται βέβαια και η μεγάλη ευαισθησία της από τυχαία γεγονότα. Η συμπεριφορά των τουριστών είναι ευαίσθητη γιατί συνδέεται όπως αναφέρει και η εισηγήτρια Έλενα Μάρκες στην Έκθεση για το μέλλον του ευρωπαϊκού τουρισμού, με ψυχολογικά και κοινωνικά ερεθίσματα και προσωπικά συναισθήματα. Για να κερδηθεί η μάχη για την σταθερότητα της αγοράς χρειάζονται οργανωμένες υπηρεσίες ψυχολόγων. Το κενό από την έλλειψη τέτοιων υπηρεσιών το πληρώνουμε πανάκριβα.
Το μεγαλύτερο ποσοστό του κύκλου εργασιών του, περισσότερο από το 80%, συντελείται σε ατομικό και οικογενειακό επίπεδο ενώ το υπόλοιπο προκύπτει από τον επιχειρηματικό τουρισμό. Παρά ότι η Ευρώπη αποτελεί την μεγαλύτερη αγορά τουρισμού, γιατί διαθέτει πυκνότητα τουριστικών πόλων έλξης, το 87% της τουριστικής δραστηριότητας αποδίδεται στον γηγενή πληθυσμό και μόνο το 13% προέρχεται από τρίτες χώρες.
Οι προοπτικές για την αύξηση του τουρισμού είναι ευνοϊκές, παρατηρείται συνεχής άνοδος του τουρισμού στην Ευρώπη που είναι εντονότερη από την μέση οικονομική ανάπτυξη. Αυτό αποδίδεται όχι μόνο στην αύξηση του ελεύθερου χρόνου και στην παγκόσμια οικονομική άνοδο, αλλά και στην κοινωνική του σημασία. Θα πρέπει όμως να παρατηρήσουμε ότι η αύξηση του όγκου δαπανών καθώς και της απασχόλησης που υπερβαίνουν το 3% ετησίως οφείλεται στις διαρκώς πληρέστερες και μεγαλύτερης ποικιλίας υπηρεσίες που εμπλέκονται στο προϊόν του τουρισμού, καθώς και στις ολοένα πιο δραστήριες μορφές ψυχαγωγίας, σύμφωνα με τις νέες απαιτήσεις των τουριστών. Η συστηματική απογραφή των απαιτήσεων των τουριστών έχει καταστεί ένας αναγκαίος παράγοντας προκειμένου να βελτιωθεί η αγορά τουριστικών υπηρεσιών και η συνδεόμενη με αυτή απασχόληση. Το ποσοστό αύξησης της απασχόλησης είναι ακόμη μεγαλύτερο στις δραστηριότητες που αφορούν τον τουρισμό στους συναφείς τομείς.

Η αύξηση όμως του τουρισμού συνδέεται και με την τροποποίηση ορισμένων μορφών τουρισμού. Αναμένεται να γνωρίσει μεγαλύτερη άνοδο ο πολιτιστικός τουρισμός και ο τουρισμός που σχετίζεται με τη φυσική κληρονομιά. Το μειονέκτημα του τουριστικού προϊόντος να συγκεντρώνει την προσφορά του σε ορισμένες σύντομες περιόδους πιστεύεται από παράγοντες της ΕΕ ότι θα ξεπεραστεί κατά πρώτο λόγο από την προβλεπόμενη αύξηση του πληθυσμού ηλικίας άνω των 50ετών, μια κατηγορία τουριστών που μπορεί να συμβάλλει στην αποσυμφόρηση της τουριστικής δραστηριότητας στα διαστήματα αιχμής. Παράλληλα, η ΕΕ με τις ανακοινώσεις της θεωρεί ότι η μεγαλύτερη συμμετοχή στο αυξημένο προϊόν του τουρισμού θα εξαρτηθεί και από την προώθηση εξειδικευμένων μορφών τουρισμού, όπως ο παράκτιος, ο ορεινός, ο αθλητικός, ο θρησκευτικός, ο ιαματικός, ο γαστρονομικός και ο επιχειρηματικός τουρισμός.
Έχει ακόμα παρατηρηθεί από εμπειρογνώμονες της ΕΕ ότι λόγω της ποικιλομορφίας του και της κατακερματισμένης φύσης των στοιχείων του, ο τουρισμός στερείται σαφούς τομεακής ταυτότητας. Η πολυμορφία του επιχειρηματικού κόσμου και των δημόσιων και ιδιωτικών φορέων τουρισμού, η ευρύτερη κοινωνική και συναισθηματική διάσταση του και η γεωγραφικώς διάσπαρτη και ευμετάβολη κατανάλωση του προϊόντος του, προσδίδουν κατά την Επιτροπή στον Τουρισμό κατεξοχήν οριζόντιο χαρακτήρα. Γι αυτό και τα διάφορα προγράμματα χρηματοδότησης δίνουν όλο και περισσότερη προτεραιότητα στα προγράμματα τουρισμού. Ακόμη αυτό σύμφωνα με την Επιτροπή σημαίνει ότι η πλειονότητα των πολιτικών τομέων όπως η πολιτική για τις επιχειρήσεις, τις μεταφορές, την περιφερειακή ανάπτυξη και άλλοι πολλοί τομείς ασκούν έντονη επιρροή. Η πολιτική τουρισμού δεν είναι πολιτική ενός Υπουργείου, αλλά απαιτεί την αποδοχή της μεθόδου του main streaming για την ενσωμάτωση της στην πολιτική όλων των εμπλεκομένων Υπουργείων.
Έχουν εκδοθεί αρκετές ετήσιες εκθέσεις σχετικά με τα κοινοτικά μέτρα που επηρεάζουν τον τουρισμό. Θεωρείται ότι η αυξημένη πολυμορφία των προϊόντων και των υπηρεσιών του , η γεωγραφική ποικιλία της εγκατάστασης τους, η εξέλιξη της αγοράς προς ένα βιώσιμο τουρισμό ανοικτό σε όλους, θα οδηγήσουν στη δημιουργία νέων αγορών για τις καινοτόμες επιχειρήσεις, ιδίως τις ΜΜΕ Αποτελεί λοιπόν ο τουρισμός λαμπρό πεδίο για καινοτόμες επιχειρήσεις. Πρόκειται για ένα σημαντικό παράγοντα που δεν έχει ακόμη πλήρως αξιολογηθεί και αξιοποιηθεί από τις τοπικές κοινωνίες. Αλήθεια, πόσες καινοτόμες επιχειρήσεις καταγράφονται στην περιοχή και πόσοι ενδιαφέρονται για την προώθηση της καινοτομίας; Σε ποιο βαθμό αξιοποιούνται οι νέες τεχνολογίες σε σχέση με τον καταναλωτή που θα διευκόλυνε την πρόσβαση σε κινητικές υπηρεσίες;
Η απασχόληση με τον τουρισμό δεν πρέπει να συνδέεται με την απασχόληση σε ορισμένα περιορισμένα παραδοσιακά επαγγέλματα. Κάποτε εξέχον μέλος κόμματος δήλωνε δημόσια την απογοήτευση του γιατί η Ελλάδα μετατρέπεται σε χώρα των γκαρσονιών. Ο τουρισμός σύμφωνα με τις νέες αντιλήψεις που αναφέρθηκαν και πιο πάνω προσφέρει μεγάλη ποικιλία θέσεων εργασίας που μπορεί να προσελκύσει όλο και μεγαλύτερο αυξημένο αριθμό νέων, αυτούς που επιχειρούν την πρώτη τους επαφή με την αγορά εργασίας, νέων που να αισθάνονται μέσα από την ποιότητα των προσφερομένων υπηρεσιών υπερήφανοι για τον επαγγελματισμό τους.
Αλλά και γενικότερα όλο και περισσότερο η επένδυση στον τουρισμό συνδέεται με την υπόσχεση αύξησης της απασχόλησης. Η νέα πηγή απασχόλησης δεν είναι η βιομηχανία αλλά οι υπηρεσίες, και στην Ελλάδα σημαντικό ρόλο των υπηρεσιών αυτών καλύπτει ο τουριστικός τομέας. Μια σειρά από αποφάσεις και ανακοινώσεις της ΕΕ συνδέουν την αύξηση του δυναμικού τουρισμού με τη δημιουργία θέσεων απασχόλησης. Η ιδέα "τουρισμός για όλους" αποβλέπει στο να καταστήσει προσβάσιμες τις τουριστικές δραστηριότητες και σε συγκεκριμένες στοχοθετημένες μονάδες, όπως νέους, ηλικιωμένους, άτομα που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας αλλά και άτομα με ειδικές ανάγκες.
Όπως είναι γνωστό προκειμένου να συμβάλλει ο τουρισμός στη δημιουργία θέσεων απασχόλησης, είχαν αποτελέσει αντικείμενο μελέτης τέσσερα θέματα, που αφορούν ειδικότερα την ενημέρωση, κατάρτιση, ποιότητα και βιωσιμότητα. Οι σχετικές εκθέσεις διαβιβάστηκαν στα κράτη μέλη.

Σε σχέση με τη διευκόλυνση της διάδοσης πληροφοριών, η ομάδα εργασίας εντόπισε τις διάφορες επείγουσες ανάγκες, όπως είναι η ενημέρωση για τον όγκο και τις τάσεις προς την τουριστική ζήτηση, τα χαρακτηριστικά γηγενών και αλλοδαπών επισκεπτών, τη διάδοση και τα χαρακτηριστικά των τουριστικών δραστηριοτήτων ανά τομέα, την απογραφή και τα χαρακτηριστικά των πρωτογενών πόρων και καταγραφή της νομοθεσίας. Έχουμε λοιπόν μια πολιτική με διάφορα μέτρα για την διάδοση των πληροφοριών που συνοδεύονται με συγκεκριμένες συστάσεις.
Όσον αφορά την κατάρτιση η βελτίωση της συνδέεται με την περαιτέρω επαγγελματοποίηση του τομέα του τουρισμού. Ενώ υπάρχει ζήτηση για νέες δεξιότητες, ο τουρισμός χαρακτηρίζεται ακόμη από χαμηλό επίπεδο προσόντων. Τα σημαντικότερα εμπόδια στην προσπάθεια βελτίωσης των δεξιοτήτων είναι η αξιοσημείωτη αστάθεια του προσωπικού, η ανεπαρκής εικόνα και οι ειδικές συνθήκες εργασίας, η απουσία αρχικών προσόντων επιδεικτικών βελτίωσης. Ανάπτυξη τουριστικού προϊόντος χωρίς ποιοτική αναβάθμιση των σχέσεων εργασίας δεν νοείται. Ο τουρισμός είναι εξ' ορισμού δραστηριότητα ποιότητας.
Σε κάθε περίπτωση η αύξηση των δεξιοτήτων συνδέεται με την υποστήριξη των μικρών επιχειρήσεων σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, ώστε να βελτιωθεί η ανταγωνιστικότητα τους. Στη λογική αυτή εντάσσεται η σύσταση για την προώθηση ενός "ευρωπαϊκού βιβλιαρίου κατάρτισης στον τομέα του τουρισμού" και οι δράσεις, όπως υλοποίηση "μόνιμου πρατηρίου για την εκμάθηση, την απασχόληση και το εργασιακό περιβάλλον στον τουρισμό" και εκπόνηση εγχειριδίου "για την επαγγελματοποίηση στη βιομηχανία του τουρισμού", ένα είδος πρακτικού οδηγού.
Σε σχέση με τη βελτίωση της ποιότητας των τουριστικών προϊόντων, αφετηρία της νέας πολιτικής συνιστά η θέση ότι η ποιότητα δεν ταυτίζεται με την πολυτέλεια, αλλά συμπεριλαμβάνει τις πιο απλές υπηρεσίες. Η ποιότητα είναι αγαθό που πρέπει να βρίσκεται στη διάθεση όλων των τουριστών. Έχουν προταθεί δείκτες για την αξιολόγηση της βελτίωσης της ποιότητας καθώς και αξιολόγηση των προορισμών σε ευρωπαϊκό επίπεδο. Έχει γίνει δεκτό ότι τα διορθωτικά ταμεία προσφέρουν πλέον τις δυνατότητες για βελτίωση της ποιότητας των τουριστικών προϊόντων, στρέφοντας τα μέσα τους προς διαμόρφωση πλαισίου για την ανάπτυξη του τουρισμού και όχι σε συγκεκριμένες επιχειρήσεις και προορισμούς.

Το ΕΚ με ψήφισμά του έχει ζητήσει την συνεργασία των Επιτρόπων που είναι αρμόδιοι για τομείς όπως μεταφορές, περιφερειακή πολιτική, πολιτική απασχόλησης, εκπαίδευση, πολιτισμός ώστε να καταστεί δυνατός ο συντονισμός όλων των δράσεων που επηρεάζουν τον τουρισμό.